Đây là một bệnh ngộ độc thực phẩm hiếm gặp. Bệnh sẽ xảy ra khi con người ăn phải thực phẩm có chứa ngoại độc tố của vi khuẩn Clostridium botulinum (C. botulinum). Độc tố của vi khuẩn C. botulinium là một ngoại độc tố cực mạnh, gấp nhiều lần so với loại nội độc tố; ngoại độc tố chỉ có ở một số vi khuẩn như B.botulinum, vi khuẩn uốn ván, bạch hầu, vi khuẩn hoại thư sinh hơi...
Trong các loại ngoại độc tố do một số vi khuẩn gây ra khi đang sống thì ngoại độc tố của vi khuẩn C.botulinum mạnh hơn cả. Lưu ý là loại nội độc tố của vi khuẩn là loại có ở hầu hết các loại vi khuẩn, kể cả khi vi khuẩn đã chết.
Ngoại độc tố botulinum có khả năng tấn công vào các dây thần kinh của cơ thể gây khó thở, tê liệt cơ nhất là các cơ hô hấp, thậm chí gây tử vong.
Đặc điểm của vi khuẩn Clostridium botulinum
C. botulinum là vi khuẩn kỵ khí bắt buộc (tức là vi khuẩn sống trong điều kiện không có oxy hoặc rất ít oxy), phân bố rộng rãi trong tự nhiên và xuất hiện trên tất cả các bề mặt thực phẩm.
Nhiệt độ phát triển tối ưu của vi khuẩn này ở trong phạm vi ưa nhiệt. Ở dạng bào tử (nha bào), C. botulinum là mầm bệnh chịu nhiệt tốt nhất có thể tồn tại trong thực phẩm có độ axit thấp và phát triển để tạo ra ngoại độc tố botulinum.
Ngoài ra, ngoại độc tố botulinum còn được sinh ra bởi những vi khuẩn còn sống thuộc họ Botulinum như Clostridium butyricum và Clostridium baratii.
Độc tố của vi khuẩn C. botulinium là một ngoại độc tố cực mạnh
Vi khuẩn C. botulinum được tìm thấy trong tự nhiên ở nhiều nơi, nhưng chúng hiếm khi gây bệnh cho người trừ khi con người ăn phải loại thực phẩm có chứa vi khuẩn này.
Những C.botulinum khi gặp điều kiện không thuận lợi chúng sẽ tạo ra nha bào (đây là dạng hình thái vi khuẩn C. botulinum không hoạt động nhưng khi gặp điều kiện thuận lợi thì chúng sẽ quay lại hoạt động ngay lập tức) giúp chúng tồn tại trong môi trường, ngay cả trong điều kiện khắc nghiệt.
Các nha bào thường không gây bệnh cho người nhưng trong những điều kiện thuận lợi nhất định, những nha bào này có thể phát triển và tạo ra ngoại độc tố botulinum rất nguy hiểm gây bệnh cho người mỗi khi ăn phải thực phẩm có chứa chất độc này.
Điều kiện nào để vi khuẩn C.botulinum phát sinh ngoại độc tố botulinum?
Điều kiện để vi khuẩn C. botulinum phát triển và sinh ngoại độc tố là môi trường ít hoặc không có oxy, lượng axit thấp, đường, muối thấp, ở một nhiệt độ thích hợp và có một lượng nước nhất định.
Vì vậy, ở những thực phẩm đóng hộp, bảo quản hoặc lên men tại nhà không đúng cách có thể tạo điều kiện thích hợp cho các nha bào vi khuẩn C. botulinum phát triển và tạo ra ngoại độc tố botulinum. Khi người ăn những thực phẩm có chứa ngoại chất độc botulinum có thể dẫn đến tình trạng ngộ độc, được gọi là ngộ độc thực phẩm do ngoại độc tố botulinum.
Ngoài gây ngộ độc thực phẩm, ngoại độc tố botulinum còn gây ra các loại ngộ độc khác, ví dụ như ngộ độc botulinum ở trẻ sơ sinh (khi vi khuẩn C.botulinum hoặc nha bào của nó) xâm nhập, phát triển trong ruột của trẻ và sinh ra độc tố botulinum; nhiễm độc vết thương (khi nha bào C.botulinum xâm nhập vào vết thương từ tiêm chích không vô khuẩn, tai nạn giao thông, tai nạn lao động gây ra vết thương bẩn… từ đó vi khuẩn C.botulinum sinh ra ngoại độc tố botulinum)…
Ngoài gây ngộ độc thực phẩm, ngoại độc tố botulinum còn gây ra các loại ngộ độc khác, ví dụ như ngộ độc botulinum ở trẻ sơ sinh
Biểu hiện của ngộ độc botulinum
Bệnh bắt đầu các triệu chứng thường từ 18 đến 36 giờ sau khi ăn thực phẩm bị ô nhiễm ngoại độc tố botulinum. Đau bụng, buồn nôn hoặc nôn mửa, kèm theo tiêu chảy. Người bệnh bắt đầu nuốt khó, yếu cơ, nhìn đôi (nhìn một thành hai), sụp mí mắt, mờ mắt, nói lắp, khó cử động mắt, đặc biệt là khó thở (do các cơ hô hấp bắt đầu bị liệt).
Đối với trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh có các dấu hiệu và triệu chứng như táo bón, bú kém, sụp mí mắt, khó thở, chậm phản ứng với ánh sáng, khuôn mặt ít biểu cảm hơn bình thường, tiếng khóc yếu nghe khác với bình thường.
Hậu quả của ngộ độc botulinum đều dẫn đến tê liệt cơ do ngoại độc tố botulinum. Nếu không được điều trị, bệnh có thể tiến triển xấu dẫn đến tê liệt hoàn toàn một số cơ hô hấp như cơ ở khí quản, phế quản, cơ liên sườn, cơ hoành và có thể xuất hiện liệt ở các cơ cánh tay, chân và thân.
Trong ngộ độc thực phẩm, người bị ngộ độc botulinum có thể không có tất cả các triệu chứng này cùng một lúc, vì vậy, người dân không nên chủ quan.
Phòng ngừa ngộ độc thực phẩm do botulinum
Để phòng bệnh người dân cần lưu ý chỉ sử dụng các sản phẩm thực phẩm, nguyên liệu thực phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Tuyệt đối không sử dụng các sản phẩm thực phẩm đóng hộp đã hết hạn sử dụng, bị phồng, bẹp, biến dạng, hoen gỉ, không còn nguyên vẹn hoặc có mùi vị, màu sắc thay đổi khác thường.
Thực hiện ăn chín, uống chín (nước được đun sôi để nguội hoặc đã được khử khuẩn). Hàng ngày nên ăn các loại thực phẩm nhất là thịt, cá vừa chế biến đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
Cần hết sức cảnh giác với các loại thực phẩm, đồ ăn nhanh không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Cũng rất cần lưu ý với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối...) cần đảm bảo phải chua, mặn theo như khuyến cáo của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế).
Khi nghi ngờ bị ngộ độc thực phẩm dù là nguyên nhân gì cũng cần đưa ngay người bệnh đến bệnh viện để được cấp cứu kịp thời.
