Cơ chế hình thành giếng tự phun ở Gia Lai
Khoảng tháng 4/2023, ông Đàm Xuân Hòa (trú xã la Kly, huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai) đã khoan 2 lỗ khoan (một lỗ sâu 130m và 1 lỗ 170m) cách nhau khoảng 40m, nhưng đều không có nước. Tại khu vực này có khoảng 10 lỗ khoan sâu từ 100-150m nhưng cũng đều không có nước.
Đến ngày 30/7, từ lỗ khoan 170m, ông khoan thêm đến độ sâu 186m thì bộ dụng cụ khoan nặng khoảng 2,1 tấn (đang trong lỗ khoan) bị lực nâng lên. Ông Hòa đã dừng khoan, kéo bộ dụng cụ ra khỏi lỗ khoan. Lúc này, hỗn hợp khí - nước phun cao hơn mặt đất trên 10m. Khi mới phun, nước có mùi đất đèn. Giếng nước và khí phun liên tục từ đó cho đến nay.
Giếng khoan tự phun nước cao hàng chục mét suốt nhiều tháng ở Gia Lai.
Ngày 21/8 vừa qua, Sở TN&MT tỉnh Gia Lai cho biết, cơ quan chức năng đã có kết quả kiểm nghiệm mẫu nước trong giếng khoan tự phun tại xã Ia Kly huyện Chư Prông, Gia Lai. Theo đó, kết quả kiểm nghiệm mẫu nước lấy từ giếng khoan này bình thường, không có yếu tố khác lạ. Tuy nhiên, về nguyên nhân dẫn tới việc giếng nước phun cao hơn 20m, Sở TN&MT tỉnh Gia Lai đang đề nghị cơ quan chuyên môn tiếp tục nghiên cứu, kết luận.
Theo đơn vị kiểm tra, nước trong lỗ khoan có nguồn gốc từ nước mưa, thấm qua các tầng đất đá, ít có khả năng là nước chôn vùi trong các mỏ nằm sâu trong lòng đất hoặc các nguồn gốc nội sinh khác.
TS Vũ Quang Lân - Liên đoàn trưởng Liên đoàn Bản đồ Địa chất miền Bắc cho biết, trong các tầng ngầm có các túi khí hoặc túi nước ở các độ sâu khác nhau. Ở các túi này, nếu tầng chứa có độ rỗng cao thì khí hoặc nước sẽ di chuyển trong đó, áp lực sẽ không lớn. Nhưng nếu các túi khí hoặc nước này được bao bởi các tầng chắn như đất sét bị kín thì tạo thành áp lực rất lớn, giống chiếc săm xe được bơm căng. Khi khoan thủng tầng chắn, túi khí hoặc nước này khi được giải thoát sẽ tạo áp lực đẩy ngược lên theo lối thoát này.
Đây là hiện tượng hoàn toàn bình thường trong địa chất, thủy văn, không có gì bất thường. Tầng đất ngậm nước thông thường có áp suất lớn hơn so với các tầng khác nên cột nước phun lên dạng sương, với lực phun mạnh là điều dễ hiểu.
Chuyên gia cho biết, cơ chế hình thành túi khí có thể bắt nguồn từ các lỗ hổng tạo ra trong quá trình phun trào núi lửa, dung nham nguội của đá bazan (quá trình thành tạo bazan). Loại đá này phân bổ nhiều tại Tây Nguyên. Phun trào bazan tạo ra khí và nước từ đất, một số không thoát được tồn tại thành các lỗ hổng làm nơi chứa.
Lỗ hổng chứa khí và nước được thành tạo từ thời nguyên sinh, thuộc kỷ Neogen tồn tại hàng trăm nghìn đến hàng triệu năm nước. Trải qua quá trình kiến tạo địa chất như đứt gãy, phong hóa và các hiện tượng vật lý, hóa học khác tạo ra các khe nứt thứ sinh.
Các khe nứt thứ sinh này khiến các lỗ hổng chứa khí và nước liên kết với nhau. Khi có mũi khoan xuyên qua, hệ thống các lỗ hổng này gồm khí và nước tạo ra lực đẩy phun lên mặt đất theo đường mũi khoan.
Đề phòng khả năng sụt lún nghiêm trọng
PGS.TS Trần Lê Lựu - Điều phối viên Bộ môn công nghệ, tái sử dụng và quản lý nước, trường Đại học Việt Đức cho biết, trường hợp giếng nước này khoan trúng túi khí như kết luận của cơ quan chức năng là có cơ sở.
Các khí này bị "nhốt" trong lòng đất dưới dạng túi khí chứa một lượng nước nhất định. Hỗn hợp túi khí, nước này chứa áp suất cao nên khi mũi khoan chạm đến thì phun trào lên để giải phóng.
PGS Lựu nhận định, lượng CO2 phát sinh còn có thể tích tụ qua quá trình phân hủy của các vi sinh vật trong đất có chứa nhiều mùn hữu cơ ở các vùng có hoạt động nông nghiệp và nhiều cây cối, diễn ra trong hàng nghìn năm. Hiện tượng phun nước có thể hiểu như một quả bóng bị xì, tạo ra độ rỗng trong đất, nguy cơ gây sụt lún. Song, việc đánh giá lún còn phụ thuộc vào mức độ thoát túi khí.
Tuy vậy, tính chất đá bazan ở Tây Nguyên có cốt đất liên kết cứng, không như các loại đất có tính chất bở rời nên nguy cơ sạt lở không cao. Song, ông cũng đặt vấn đề cần có những khảo sát, thực nghiệm đánh giá từ cơ quan chức năng để xác định chính xác nhất để đảm bảo an toàn cho người dân, tránh tình trạng đồn đoán tạo dư luận hoang mang.
Việc khoan trúng túi khí và nước tự phun, trước mắt đem lại lợi ích cho hộ gia đình này. Nhiều hộ dân xung quanh có thắc mắc là nếu họ cũng khoan giếng ở khu vực lân cận thì khả năng cũng khoan trúng túi khí là bao nhiêu phần trăm? Chuyên gia cảnh báo tình trạng khoan giếng dày đặc tại một khu vực có thể làm hạ mực nước ngầm, tạo những lỗ rỗng trong đất, nếu tích tụ lâu nguy cơ xảy ra sụt lún. Do vậy, người dân cần có phương án khai thác nước ngầm hiệu quả, hài hòa với thiên nhiên.
PGS TS Trần Lê Lựu cho rằng nếu lượng khí và nước nhiều trong đất nhiều, quá trình phun nước có thể diễn ra trong thời gian dài. Do đó cũng cần phương pháp xử lý thích hợp như tận dụng nguồn khí và nước này cho các hoạt động sản xuất nông nghiệp tại địa phương hoặc lấp lại giếng để đảm bảo an toàn địa chất cho toàn khu vực. Điều này sẽ được các cơ quan có chuyên môn kết luận sớm nhất trong thời gian tới.
