Khổ như cô Soa, tội như cô Lanh
Thực tế thể thao cho thấy không nhiều người theo nghiệp VĐV hanh thông, sáng láng suốt cuộc đời. Thậm chí, có những trường hợp đã phải trả giá thực sự cả quãng đường, tương lai về sau vì theo thể thao, kể cả thuộc diện ngôi sao hàng đầu quốc gia.
Người ta vẫn hay dẫn ra về cuộc sống đầy nước mắt, khổ ải triền miên của chân chạy dài nữ hay nhất Việt Nam Trần Thị Soa (Hà Tĩnh), người từng dự Olympic 1980. Sự bất hạnh của bà, theo một cách nào đó có thể đổ cho số phận, song vẫn phải thấy phần lớn đến từ chính thể thao. Giá như bà có một công việc ổn định, đảm bảo tương xứng, chứ không phải là nhân viên dọn vệ sinh, bán vé của sân Vinh, chắc hẳn đã khác nhiều.
Giống hệt như thế, ở Thái Bình, để ngăn không cho con cái theo bóng chuyền, bao giờ các phụ huynh ở đây cũng lấy ngay “tấm gương” đau đời của cựu tuyển thủ quốc gia Bùi Thị Lanh. Nhiều năm nay, người hâm mộ thể thao đất Lúa đã quá quen với cảnh danh thủ lẫy lừng một thời này cùng chồng và 2 con trông xe cho khách vào SVĐ, rồi làm đủ thứ việc của một lao động phổ thông...
Cựu VĐV Trần Thị Soa.
Làm thầy là “cửa” duy nhất
Trong điều kiện mới, không còn có ngôi sao thể thao nào của Việt Nam rơi vào nghịch cảnh như bác Soa, cô Lanh. Không ít đã rất năng động, nhanh chóng vươn lên thành đạt trong thời kỳ mới.
Tuy nhiên, về cơ bản, họ vẫn chưa thoát khỏi tình trạng chung với những vấp váp, trầy trật, khó khăn khi bỏ lại sàn đấu để... vào đời lại. Tuyệt đại đa số đều chỉ chung một con đường: Lấy tấm bằng cử nhân Đại học TDTT (chính quy hay tại chức) rồi sau đó, một số ít đủ khả năng, kinh nghiệm được làm huấn luyện các cấp, còn lại xin vào các trường học dạy thể chất. Điều này bây giờ cũng rất khó vì phải cạnh tranh quyết liệt, vì ngành giáo dục thể chất đã mở rộng đào tạo, hàng năm cho ra lò hàng loạt cử nhân, trong khi nhu cầu ngày càng có hạn. Chưa kể hàng loạt VĐV thường thường bậc trung, nhất là những đối tượng chỉ có thể dừng lại ở tầm quốc gia, hay tỉnh, đã phải rời thể thao trong cảnh “tay trắng”.
Những cuộc đời ngôi sao hẩm hiu của Trần Thị Soa hay Bùi Thị Lanh luôn khiến những người làm thể thao xót xa, cảm thông. Chỉ có điều, chưa ai nhìn thấu đáo vào cội nguồn vấn đề.
Sự thiệt thòi của hai cựu binh này chỉ một phần nhỏ xuất phát từ việc không được bố trí, thu xếp công việc, hay có chế độ ưu đãi xứng đáng với cống hiến to lớn khi còn là VĐV. Cái thiếu nhất của họ chính là đã không có được sự chuẩn bị cần thiết về mọi mặt để sẵn sàng bước sang thời hậu VĐV.
Khi rời sân đấu, họ cũng khó làm được gì khác ngoài những việc đơn giản vì trong cả đời VĐV có được trang bị, học hỏi gì khác, gói gọn trong vòng tròn tập luyện - thi đấu.
Rất đáng lo vì thể thao thành tích cao Việt Nam đang có một cuộc bùng nổ, đặc biệt về số lượng, song cách tiếp cận, đào tạo VĐV vẫn không có gì thay đổi: Chỉ tập luyện, thi đấu và thành tích. Ngành thể thao vẫn đang coi nhẹ, hay đang bỏ trống cả mảng đào tạo, rèn luyện văn hóa, kỹ năng sống và làm việc cho VĐV.
Tức là sự chuẩn bị cho tương lai lâu dài, cho thời kỳ sau giải nghệ vẫn để hoàn toàn tự phát. Ngành thể thao chưa có định hướng và giải pháp, còn chính các tuyển thủ cũng thụ động. Thống kê sơ bộ, có đến 60 – 70% số VĐV từng là tuyển thủ cấp tỉnh thuộc diện chính thức nhiều năm, điển hình như Trung tâm số 1 Hà Nội, khi chia tay nghiệp đấu lập tức phải làm lại từ đầu, ngành thể thao coi như hết trách nhiệm.