Nhu cầu làm đẹp và tăng cường sinh lý của con người không ngừng gia tăng và thực sự bùng nổ trong khoảng thập niên gần đây. Những cái tên được lùng sục nhiều nhất là collagen, estrogen và testosterone. Khoan hãy bàn đến những thổi phồng như là thần dược cải lão hoàn đồng mà người sử dụng gắn cho nó mà trước tiên, để phát huy hiệu quả khi dùng các dược phẩm này, cần hiểu rõ về chúng.
Collagen là một dạng protein đặc biệt (chiếm khoảng 25% lượng protein trong cơ thể) có vai trò giữ gìn các mô liên kết như gân, sụn, dây chằng... Collagen cũng là thành phần chính trong các tế bào xương, răng, mạch máu và nhất là da. Collagen được ví là một loại “keo dán” giúp cơ thể dính liền với nhau thành một khối. Trong làm đẹp, nhắc tới collagen người ta nghĩ ngay đến da, bởi collagen cùng với keratin tạo thành một “cặp bài trùng” giúp da khỏe, đàn hồi tốt.
Suy giảm collagen theo thời gian.
Theo thời gian và tuổi tác, lượng collagen trong cơ thể sẽ hao hụt dần đặc biệt là sau tuổi 30. Do những thay đổi này mà da trở nên lỏng lẻo, nhăn nheo, độ đàn hồi kém, da nhăn nheo, chùng, chảy xệ, khả năng giữ nước kém đi... Thiếu thì bổ sung, vì vậy collagen trở nên rất thời thượng. Nữ giới tìm collagen để mong được đẹp mãi, nam giới cũng dùng vì mục đích cho cơ thể dẻo dai hơn. Người ta uống, bôi, chích collagen như phong trào... Dù collagen rất quan trọng cho cơ thể nhưng việc bổ sung collagen bằng dược phẩm hiệu quả thế nào thì chưa tài liệu nào khẳng định.
Theo các nhà khoa học, collagen chỉ công hiệu khi cơ thể tổng hợp được một cách tự nhiên. Vì vậy, cách tốt để bổ sung collagen cho cơ thể là ăn thức ăn giúp cơ thể tổng hợp ra collagen. Còn với dược phẩm có chứa collagen thì sau khi vào hệ tiêu hóa sẽ được dịch tiêu hóa nhào trộn, phân hủy và biến chúng thành các aminoacid, collagen đã không còn nguyên như lúc chưa được tiêu hóa và cũng không hòa vào dòng collagen sẵn có của cơ thể. Hơn nữa, do collagen là chất đạm, khi uống tùy thuộc vào sự hấp thu của từng cơ thể. Đối với người bị rối loạn tiêu hóa, có bệnh ở đường ruột... thì uống vào cũng khó hấp thu.
Riêng về mỹ phẩm chứa collagen có thật sự công dụng không? Bản thân collagen là phân tử rất cồng kềnh và không dễ dàng ngấm qua da để phát huy tác dụng. Khi bôi thì việc hấp thụ collagen qua da để xuống được lớp hạ bì là rất khó. Như vậy, khi bôi mỹ phẩm collagen trên da không tạo ra tác dụng như collagen tự nhiên mà nó chỉ có tác dụng giữ ẩm, làm làn da không bị khô.
Estrogen là nội tiết tố nữ được tiết ra từ buồng trứng, một hormon quan trọng trong cơ thể phụ nữ, giúp cơ thể phát triển mềm mại, nở nang đầy nữ tính. Estrogen là một từ chung cho 3 chất là estron, estradiol và estriol, hiện tại có thể tổng hợp được estron và estriol.
Ở phụ nữ, estrogen đi theo máu đến gắn vào các thụ thể estrogen ở các tế bào tại mô đích, ảnh hưởng đến không chỉ tuyến vú, tử cung mà còn tác động đến não, xương, gan, tim và các loại mô khác. Khi việc sản sinh estrogen không đủ hoặc ngưng trệ, nữ giới có nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch, khô âm đạo, rối loạn kinh nguyệt, các rối loạn sinh lý, ngực bé và nhanh lão hóa...
Do cơ thể thiếu estrogen gây nên ảnh hưởng cả thể chất lẫn tâm thần nên nhiều người đã bổ sung estrogen để hạn chế các triệu chứng trên và được gọi là liệu pháp hormon thay thế. Lợi ích của liệu pháp này là làm giảm các triệu chứng vận mạch, giảm các thay đổi ngoài da và teo ở hệ sinh dục, làm giảm hiện tượng xốp, tiêu xương, gãy xương, giảm thiểu bệnh tăng huyết áp, xơ vữa mạch máu… Bổ sung estrogen còn làm tăng ham muốn tình dục, tăng tưới máu não, tăng trí nhớ, giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer... Có hàng chục triệu phụ nữ trên khắp thế giới muốn có bộ ngực lớn hơn, săn chắc hơn, tình dục sung mãn hơn... và để làm được điều đó, cơ thể họ cần được bổ sung rất nhiều estrogen.
Nhưng liệu pháp hormon thay thế này lại là con dao hai lưỡi, có những tác dụng lớn nhưng cũng có nhiều tác hại. Các estrogen tự nhiên không dùng đường uống vì khi vào cơ thể chuyển hóa nhanh ở gan, dùng đường uống chủ yếu là các estrogen tổng hợp (estron và estriol). Khi sử dụng liều cao, thuốc ức chế ngược làm cơ thể ngừng sản xuất estrogen, trứng không phát triển và không bám vào niêm mạc tử cung, do đó ngăn cản sự thụ thai, làm ngừng bài tiết sữa.
Một số tác dụng phụ khi bổ sung estrogen là căng ngực, buồn nôn, nhức đầu, vàng da, ứ mật, tăng calci máu, tăng cân, chứng vú to... Các nghiên cứu gần đây còn cho thấy, mối liên hệ giữa nồng độ estrogen trong máu và nguy cơ ung thư vú hiện hữu. Người sử dụng cần hiểu rõ việc bổ sung estrogen chỉ là để cải thiện chất lượng cuộc sống chứ không thể có tác dụng “cải lão hoàn đồng”. Hiệu quả điều trị còn tùy thuộc ở mỗi cá thể, không thể có những tác dụng thần kỳ trong thời gian ngắn.
Testosterone
Chỉ riêng cái tên testosterone cũng đủ độ “hot” trên các diễn đàn, các trang tìm kiếm về tăng cường sinh lực nam giới. Nam giới trẻ tìm testosterone để tăng cường sức mạnh cơ bắp, người trung tuổi tìm để duy trì phong độ đàn ông, người luống tuổi hơn tìm để lấy lại phong độ đã mất…
Testosterone là hormon sinh dục có cả ở nam và nữ nhưng đặc biệt quan trọng với nam giới bởi giúp xây dựng cơ bắp, thúc đẩy ham muốn tình dục đồng thời tạo hồng cầu và duy trì mật độ xương... Testosterone giúp hình thành đặc điểm giới tính nam (tăng mọc lông tóc, giọng trầm, gây hưng phấn và ham muốn tình dục, sự trưởng thành của tinh trùng... ), đồng thời can thiệp vào hoạt động của hầu hết các hệ cơ quan, quyết định sức khỏe và chất lượng cuộc sống của nam giới.
Nam giới có nồng độ testosterone thấp (tuổi càng cao thì lượng testosterone trong cơ thể càng suy giảm) thường phàn nàn là có vấn đề về khả năng và cảm xúc tình dục. Không chỉ biểu hiện ở việc giảm ham muốn, kém cương dương, mà sự thiếu hụt testosterone còn gây ra tình trạng kém hăng hái, mỏi mệt, giảm khả năng trí tuệ, giảm nghị lực sống…
Liệu pháp bổ sung testosterone có tác dụng tốt, giúp cải thiện những biến đổi xảy ra ở tuổi sau 40, có thể giúp một nam giới tuổi 65 khôi phục nồng độ testosterone trở về giới hạn bình thường của độ tuổi này. Chính vì vậy, testosterone rất dễ bị lạm dụng. Trong cơ thể, hormon giới tính nam có thể được chuyển hóa thành hormon giới tính nữ và ngược lại, vì thế khó có thể đo lường được từng hormon riêng rẽ.
Nếu tiêm một lượng testosterone thì một phần của nó sẽ chuyển hóa trong cơ thể thành chất gần gũi với nó là hormon giới tính nữ estrogen. Điều này giải thích hiện tượng đôi khi con trai tuổi vị thành niên thấy vú phát triển, đó là do testosterone tăng nhiều trong tuổi dậy thì và được chuyển hóa một phần thành estrogen làm cho vú to lên. Tác dụng chủ yếu của các hormon giới tính là bảo đảm sự phát triển của cơ thể cho phù hợp với nhiễm sắc thể giới và đạt được khả năng sinh sản. Hơn nữa, nếu dùng bổ sung một chế phẩm tổng hợp tương tự như testosterone gọi là chất steroid đồng hóa (anabolic steroids) với liều lượng cao như nhiều vận động viên đã lạm dụng thì lại có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, thậm chí giảm thọ.
DS. NGUYỄN THANH LÂM
