Một năm sắp qua đi, không khí chuẩn bị đón năm mới đã bắt đầu. Nhận được thông tin “Có dịch sốt rét xảy ra tại xã Tà Nung” cách TP. Đà Lạt khoảng 30km, chúng tôi (từ Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Lâm Đồng) thành lập ngay một đoàn chuẩn bị phương tiện, thuốc men xuống Tà Nung chống dịch. Tiếp đón chúng tôi là anh Thuận – Đại đội phó một đại đội thanh niên xung phong đóng tại Tà Nung làm công tác sản xuất. Những thông tin ban đầu cho chúng tôi biết sức sản xuất của toàn đội đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng vì bệnh sốt rét rất phổ biến. Hiện tại, gần như tê liệt vì trên nửa quân số đang bị sốt rét phải nằm nhà. Anh Thuận đề nghị với đoàn, trước mắt khẩn trương chống dịch, chữa bệnh, hơn nữa, về lâu dài làm sao để toàn đội hiểu cách phòng chống bệnh sốt rét và từ đó sẽ phòng bệnh cho chính mình cũng là phòng bệnh cho toàn đội. Có như vậy thì sức sản xuất của đại đội mới được khôi phục, củng cố để hoàn thành nhiệm vụ cấp trên giao phó.
Tẩm màn cho bà con phòng chống bệnh sốt rét.
Vừa bắt tay ngay vào việc chữa bệnh, chống dịch, chúng tôi vừa thầm khâm phục tầm nhìn, sự lo lắng cho toàn đại đội của anh Thuận, đồng thời, tôi cũng hỏi han các anh chị em, thu thập thông tin thực tế để chuẩn bị cho việc “về lâu dài” mà anh Thuận yêu cầu.
Sau khoảng một tuần nỗ lực làm việc, toàn bộ bệnh nhân sốt rét đã lần lượt được cắt sốt, công tác vệ sinh môi trường nơi đóng quân và vùng lân cận đã được giải quyết cơ bản: phát quang, không còn nước ứ đọng. Tóm lại, công việc chữa bệnh, chống dịch tạm ổn. Đã có lác đác các anh chị em cắt sốt sớm, sức khỏe hồi phục nhanh, trở lại sản xuất. Trước khi đoàn chúng tôi ra về, anh Thuận và anh Đại đội trưởng (vừa đi công tác về) tập trung toàn đội để nghe nói về bệnh sốt rét.
Đứng trước các anh chị em, tuy còn trẻ, song hầu hết xanh xao vì bị sốt rét đã lâu và chắc là nhiều lần, tôi chợt thấy như có một sức nặng đè lên đôi vai mình. Không hiểu sao tôi lại bắt đầu bằng một câu hỏi:
- Các bạn có biết tại sao mình bị sốt rét không?
Có vài cánh tay rụt rè đưa lên, sau đó cũng có khá nhiều người muốn nói. Các câu trả lời có thể tóm tắt lại như sau:
- Do muỗi đốt (chiếm đa số).
- Do uống nước (cũng khá nhiều).
- Do khí độc (ít hơn một chút).
Sau một thoáng cân nhắc, tôi hỏi tiếp:
- Các bạn thấy rằng những người bị sốt rét diễn ra cùng một lúc hay người sốt rét trước, người sốt rét sau, người sốt ít, người sốt nhiều và hiện có ai chưa bị sốt rét không?
Không khí bắt đầu nóng lên, trở thành một buổi trò chuyện hơn là một buổi nói chuyện. Tổng kết các câu trả lời cho thấy người sốt trước, người sốt sau, người sốt nhiều, người sốt ít (dĩ nhiên rồi) và cũng rất may là còn một số rất ít người chưa bị sốt rét.
Để không khí tạm lắng, tôi mới bắt đầu nói chuyện: Nếu sốt rét mà do uống nước và khí độc thì chắc chắn mọi người ở đây sẽ bị sốt tương đối đồng loạt (có thể trước sau một vài ngày) và hơn nữa sẽ không ai tránh khỏi. Thực tế không phải vậy. Như thế, chúng ta có thể khẳng định, nước uống và khí độc không gây ra sốt rét. Chỉ còn lại một lý do duy nhất: muỗi đốt. Các chuyên gia nghiên cứu về bệnh sốt rét cũng khẳng định “Chúng ta bị sốt rét là do bị muỗi đốt truyền bệnh”. Như vậy, nếu bằng cách nào đó mà chúng ta đừng để bị muỗi đốt thì sẽ không bị sốt rét.
Câu chuyện “đừng để bị muỗi đốt” được thảo luận khá sôi nổi. Nào là ngủ mùng (kể cả ban ngày). Nào là hun khói xua muỗi. Nào là phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh... Tôi tiếp tục đặt câu hỏi:
- Thế các bạn thấy việc chống muỗi đốt khó hay dễ?
Rất nhiều ý kiến thảo luận về việc này. Một số người cho rằng dễ vì chỉ cần ngủ mùng, nếu mùng rách thì vá ngay. Việc xua muỗi thì chỉ cần siêng năng là được. Một số người cho rằng khó vì dù có ngủ mùng thì đôi khi lao động mệt nhọc, ngủ say, đạp mùng hoặc nằm sát vào mùng, như vậy muỗi sẽ chui được vào mùng hoặc có thể đốt mình qua mùng. Đặc biệt là khi sinh hoạt hoặc lao động như đi làm rẫy thì rất khó tránh muỗi đốt ban ngày vì trên rẫy nhiều muỗi lắm.
Cuối cùng, tôi kết luận: bản thân việc chống muỗi đốt thì không khó. Tuy nhiên sẽ khó với các bạn chủ quan lơ là, thiếu quan tâm tới việc này và cũng cần phải nói rõ hơn là có sự lười biếng nữa. Và xin nhắc lại, nếu bằng cách nào đó mà chúng ta đừng để bị muỗi đốt thì chúng ta sẽ không bị sốt rét. Việc này hoàn toàn phụ thuộc vào các bạn vì đó là việc của các bạn, không ai làm thay được.
Điều tôi muốn nói thêm: phòng chống muỗi đốt là phòng chống sốt rét và cũng là phòng chống sốt xuất huyết – vì bệnh sốt xuất huyết cũng do muỗi truyền.
Chỉ còn một tuần nữa là bước sang năm mới, chúng tôi ra về mà lòng thấy nhẹ nhõm vì hy vọng rằng các bạn ở Đại đội thanh niên xung phong Tà Nung không phải ở lại đơn vị vì bệnh sốt rét. Họ sẽ về nhà ăn Tết cùng gia đình. Hơn nữa, họ sẽ biết phòng bệnh sốt rét cho chính mình và có thể giúp người khác cũng biết phòng sốt rét nữa.
BSCKI. Nguyễn Tất Ứng (Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe Lâm Đồng)