Hỏi: Thưa bác sĩ gần đây tôi có xem nhiều quảng cáo về chụp CT toàn thân để phát hiện sớm ung thư, đột quỵ. Tôi có nên đi chụp CT toàn thân không? (Hoàng Đình S – Ninh Bình)
TS.BS Nguyễn Ngọc Cương (Trưởng khoa Can thiệp điện quang - Bệnh viện Đại học Y Hà Nội): Gần đây đang bắt đầu một trào lưu là mọi người đi chụp CT từ đầu đến chân nhằm sàng lọc, phát hiện một số ung thư sớm hoặc để phát hiện xem nguy cơ đột quỵ bằng các bệnh lý hẹp mạch máu, xơ vữa, dị dạng về mạch máu… Trào lưu này xuất phát từ 2 lý do chính: Thứ nhất, các máy móc chụp chiếu CT đang được trang bị rất rộng rãi, hầu như các cơ sở y tế lớn đều có. Thứ hai là do các bài quảng cáo đang được thổi phồng lên quá mức so với khả năng của những máy chụp CT hiện có.
Chính vì hai nguyên nhân này cho nên rất là nhiều người quan tâm đến dịch vụ chụp CT toàn thân với mục đích phát hiện xem liệu có phát hiện được ung thư sớm hay không. Tiếp đến là phát hiện các bất thường mạch máu để có thể dự phòng trước.
Vậy người dân có nên thực hiện chụp CT toàn thân hay không? Câu trả lời là chụp CT toàn thân không nên áp dụng cho tất cả mọi người mà chỉ nên thực hiện ở một số người theo chỉ định của bác sĩ.
Chụp CT có thể phát hiện ra những dị dạng mạch máu ở nhiều vị trí trên cơ thể.
Chụp CT có lợi gì?
Ưu điểm thứ nhất nhất là chụp CT giúp phát hiện ra những bất thường về mạch máu rất tốt. Bởi khi chụp CT có tiêm thuốc cản quang và máy chụp CT với những lát cắt rất mỏng (chưa đến 1 mm) do vậy có thể dựng hình được những mạch máu rất chi tiết. Thông qua đó các bác sĩ có thể biết được mạch máu có bị xơ vữa, có bị hẹp hay không. Thậm chí có thể phát hiện khi mạch máu chỉ hẹp mấy chục phần trăm.
Thứ hai, những bất thường tiềm ẩn ở trong cơ thể. Ví dụ như những bất thường nằm ở trong não có những phình mạch hay dị dạng mạch... Ngoài ra, chụp CT còn có thể phát hiện ra những loại u ở giai đoạn tương đối sớm ví dụ như u phổi.
Tuy nhiên, chụp CT cũng có những nhược điểm cần phải kể đến:
- Chụp CT có hại không? Khi chụp CT toàn thân chắc chắn sẽ dẫn đến liều nhiễm xạ tia X. Ngay cả những máy chụp được quảng cáo là tối tân, hiện đại bậc nhất với liều tia X thấp nhưng không phải là không có. Khi chiếu tia X chắc chắn không tốt cho sức khỏe.
- Tiếp đến, việc tiêm thuốc cản quang vào mạch máu. Thuốc cản quang là thuốc có tỉ lệ bị dị ứng thuốc tương đối cao. Do vậy, những người có tiền sử dị ứng, có cơ địa dị ứng hoặc thậm chí không phát hiện ra một cái tiền sử dị ứng trước đó thì vẫn có nguy cơ bị phản vệ với thuốc cản quang. Đây là một tình trạng tương đối nguy hiểm bởi nếu xảy ra ở một cơ sở y tế không đảm bảo được quy trình cấp cứu sốc phản vệ do thuốc cản quang có thể gây nguy hiểm tính mạng.
- Chụp CT không phải là để phát hiện ra hết tất cả các loại ung thư sớm hoặc những u giai đoạn sớm. Chụp CT được cho rằng có vai trò trong chụp và phát hiện ra ung thư phổi Với các loại ung thư khác ví dụ như ung thư đường tiêu hóa, dạ dày, đại tràng thậm chí gan… cũng không thể phát hiện ra ở giai đoạn sớm được. Với những loại ung thư này, muốn phát hiện sớm các bác sĩ phải thực hiện những phương pháp khác. Do vậy, việc chụp CT từ đầu đến chân chỉ để phát hiện ra một u sớm ở phổi rõ ràng là quá mức cần thiết.
Khi muốn chụp CT toàn thân, người bệnh cần có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
- Đôi khi chụp CT lại phát hiện ra một số vấn đề về sức khỏe khiến người bệnh trở nên lo lắng đặc biệt là những người không có kiến thức về y tế cộng với việc một số vấn đề giải thích của bác sĩ nhưng người bệnh chưa rõ ràng sẽ càng khiến tâm lý lo lắng hơn. Ví dụ như những xơ vữa, hẹp các mạch máu với những người lớn tuổi, đặc biệt là những người trung niên trở lên thì tình trạng này là chuyện hoàn toàn bình thường. Với những xơ vữa hẹp nhỏ hoặc hẹp khoảng 40-50% thường không xuất hiện triệu chứng và không cần điều trị. Nhưng khi người bệnh phát hiện ra vô tình lại làm cho tâm lý trở nên bất ổn, lo lắng và tìm cách để điều trị. Thậm chí, có những cơ sở y tế còn tiến hành điều trị với cả những trường hợp chưa cần thiết phải can thiệp điều này gây ra những ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe người bệnh. Hoặc trong trường hợp người bệnh phát hiện ra những vấn đề về mạch máu não với một tình trạng phình rất nhỏ chỉ 2- 3mm và thông thường nếu không phát hiện ra có thể chung sống cả đời vì mức độ này không thể vỡ ra được. Tuy nhiên khi đi chụp chiếu và phát hiện nhiều trường hợp ảnh hưởng tâm lý gây lo lắng, mất ăn mất ngủ.
- Gây tốn kém về kinh tế. Để chụp CT từ đầu đến chân không hề đơn giản. Đặc biệt là các máy chụp ngày càng cao cấp thì càng đắt tiền.
Ai nên tầm soát và chụp CT?
- Những người có nhu cầu tầm soát về một bệnh lý cần phải có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Ví dụ như người có hút thuốc lá nhiều, uống rượu nhiều, tăng huyết áp thông qua siêu âm thấy có những dấu hiệu bất thường lúc này bác sĩ sẽ yêu cầu tầm soát thêm các mạch máu.
- Người có yếu tố gia đình bất thường về mạch máu, bệnh về di truyền trong gia đình (giãn mạch, chảy máu) thì cần chụp tầm soát toàn thân để xem có phình ở trong não, phổi, gan, bụng... Vì có những bệnh như giãn mạch di truyền, chảy máu sẽ giãn, phình rất nhiều nơi trong cơ thể và phải tầm soát. Tuy nhiên cần phải có sự tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa.
