Dù muốn hay không thế giới vẫn phải sẵn sàng để đương đầu với các đại dịch. Hiện nay, hàng trăm bệnh lây nhiễm vẫn đang hoành hành khắp hành tinh ở cả nông thôn và thành thị, từ bệnh lây lan bởi côn trùng như bệnh sốt xuất huyết Chikungunya đang càn quét khắp châu Mỹ đến những căn bệnh lây lan từ nước như dịch tả, hay qua các mối liên hệ giữa con người với con người như Ebola.
Những đại dịch ghê sợ toàn cầu
Dịch cúm H1N1 đã quét qua 211 quốc gia trên toàn thế giới và tước đi mạng sống của hơn 18.000 người. Dịch cúm H1N1 vào năm 2009 hay được gọi tên là “cúm lợn” đã đặt ra một cảnh báo cho toàn thế giới, nhưng mãi đến tháng 8/2014, dịch cúm mới được tuyên bố là đại dịch toàn cầu.
Tổng Giám đốc WHO Margaret Chan phát biểu ngay tại hội nghị ở Davos: “Thế giới chưa có sự chuẩn bị”.
Năm 2003, bệnh SARS (hay hội chứng hô hấp cấp tính nặng) đã càn quét khắp thế giới, lúc đầu nó hình thành ở châu Á và vươn tới Canada trong vòng chưa đầy 1 ngày sau đó. Năm 2012, một loại virut mới đã nổi lên ở Trung Đông và nhanh chóng lan ra toàn cầu. Nó được mang cái tên hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS -CoV) và vẫn tiếp tục lây lan cho đến tận ngày nay, mặc dù di chuyển chậm, nhưng đang có khoảng 1.000 người bị ảnh hưởng, bao gồm 356 trường hợp tử vong (tính đến ngày 5/2/2015).
Năm 2014, dịch bệnh khiến cả thế giới dựng tóc gáy là Ebola, đã ảnh hưởng khoảng 23.000 người, tại 9 quốc gia cho đến nay, hơn 9.000 trường hợp tử vong (tính đến ngày 10/2/2015). Cảnh báo về các trường hợp nhiễm bệnh và sự lây lan của Ebola vẫn đang tiến triển không lường trước được. Ông Peter Piot - người đồng khám phá ra virut Ebola cảnh báo sẽ có các đợt bùng nổ Ebola khác và sẽ có thêm các đại dịch chứ không chỉ riêng bệnh cúm.
Cảnh báo sớm
Một sáng kiến tại chỗ nhằm xác định mối đe dọa mang tính toàn cầu đó là Mạng lưới phản hồi và cảnh báo toàn cầu của Tổ chức Y tế Thế giới (GOARN). Ông David Heymann, người đứng đầu Trung tâm An ninh y tế toàn cầu (CGHS) tại Viện Chính sách Chatham (London, Anh) giải thích, GOARN là một chuỗi các phòng thí nghiệm, những cơ sở y tế công lập cũng như các tổ chức như Các bác sĩ không biên giới, đơn vị liên tục báo cáo khi xảy ra các đợt bùng phát dịch. Mục tiêu của GOARN là nhận diện nhanh chóng, xác nhận và phản hồi về tầm quan trọng quốc tế của các đợt dịch bệnh. Một trong các nguy cơ lây lan đến từ không khí.
GS. Wendy Barclay - Trưởng bộ môn virut cúm học tại Cao đẳng Hoàng gia London cho rằng, điều quan trọng là phải xác định được chủng virut, ước tính mối đe dọa của nó và tiềm năng lây lan để có thể lên một kế hoạch sớm ứng phó với đại dịch.
Kế hoạch hành động
Thách thức đối với các nhóm y tế công cộng trên toàn thế giới là họ phải sẵn sàng chờ đợi những bất ngờ. SARS, cúm lợn và Ebola luôn làm người ta sửng sốt. Việc đương đầu với những điều không biết trước này đã được lập thành các mô hình toán học, bao gồm các mô hình nghiên cứu tác nhân gây bệnh truyền nhiễm - đây là một mạng lưới các nhà khoa học, những người hình dung về mức độ lây lan các căn bệnh. Thông tin về sinh học của virut, phương thức truyền dẫn và mức độ lây lan địa lý, ba thứ được kết hợp để dự báo ai sẽ bị ảnh hưởng kế tiếp và tốc độ lây lan của bệnh. Các kịch bản virut được lên mô hình và sử dụng để ra thông báo về các quyết định chính sách như giới hạn đi lại, hạn chế các hoạt động công cộng, thậm chí là phải đóng cửa các trường học để ngừa sự lây lan. Nó cũng rất quan trọng để hình dung việc phân phối vắc-xin nhằm đảm bảo chắc chắn những vùng bị ảnh hưởng sẽ được tiếp cận đầu tiên. Trong trường hợp bệnh Ebola, các mô hình sẽ giúp xác định giường bệnh tại những khu vực có nguy cơ phát bệnh cao.
Hàng loạt hố chôn bệnh nhân Ebola tại Liberia, châu Phi.
Khi đã nghiên cứu kỹ virut, các mô hình sẽ được tạo ra một cách nhanh chóng. Các mô hình có thể tích hợp những phức tạp mà bộ não chúng ta thường không thể làm. Hành vi của con người đóng một vai trò quan trọng vào việc dự báo bệnh như trường hợp của Ebola, nơi mà các hình thức an táng truyền thống và hành vi văn hóa đã hỗ trợ thêm vào sự bùng nổ bệnh. Sự thiếu tin tưởng ở những người bị mắc bệnh Ebola ở Tây Phi và các quan chức y tế địa phương cũng làm hạn chế việc bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Chúng ta đã sẵn sàng?
Tổng Giám đốc WHO Margaret Chan khẳng định: Từ trước thế giới chưa có sự chuẩn bị để đối phó với các đại dịch. Sau H1N1, kết luận đưa ra là thế giới đã ứng phó kém đối với những căn bệnh lâu dài và cấp tính. Bà Margaret Chan cũng cho biết, quy mô của bệnh Ebola vào năm 2014 là chưa từng có tiền lệ. Ý tưởng cần thiết là ngăn chặn sự việc như thế này lại xảy ra một lần nữa trong tương lai.
Nhưng ông David Heymann lại hy vọng vào GOARN, bởi nó có vẻ là một mạng lưới an toàn. GOARN đang phát triển để thực hiện ở cả vị trí xác định và kiểm soát các đợt dịch bệnh bùng phát. GOARN cũng đang xây dựng năng lực tại các quốc gia thông qua việc cải thiện các phòng thí nghiệm, công nghệ và công nhân viên lành nghề nhằm cho phép triển khai hệ thống trên toàn thế giới để xử lý với những căn bệnh truyền nhiễm mới hay đang nổi lên và lây lan tại các cộng đồng dân cư.
(Theo CNN, 3/2015)
Nguyễn Thanh Hải
