Bệnh nhân bị rối loạn vị giác không cảm nhận được vị thức ăn ngọt, mặn, đắng, chua... và không thấy thức ăn ngon hay không ngon, tuy trước đây họ vẫn cảm nhận được bình thường. Có khi bệnh nhân mất hết vị giác nhưng cũng có khi chỉ mất một phần vị giác hay cảm nhận sai lệch vị của một số thức ăn.
Phân loại các rối loạn vị giác
Rối loạn vị giác có thể phân loại như sau:
Mất vị giác: Mất vị giác hoàn toàn, bệnh nhân mất hết chức năng vị giác, không còn phân biệt được ngọt, mặn, đắng, chua...; mất vị giác một phần, bệnh nhân chỉ còn nhận biết một số chứ không phải toàn bộ cảm giác nếm; mất vị giác đặc biệt, không cảm nhận được vị của một số chất.
Giảm vị giác: Giảm vị giác hoàn toàn, giảm cảm giác với mọi chất nếm; giảm vị giác một phần, bệnh nhân chỉ giảm cảm giác với một số chất nếm; loạn vị giác hay vị giác ma, bệnh nhân có cảm giác sai vị của một chất nếm, hay có cảm giác vị của một chất khi không có chất nếm tương ứng đưa vào miệng.
Ngoài ra còn thường gặp bệnh nhân lẫn lộn giữa vị chua và vị đắng, và đôi khi đó là do hiểu sai nghĩa của hai từ chua và đắng; hoặc có thể có lẫn lộn giữa các vị chua, mặn và đắng.
Vì sao bị rối loạn vị giác?
Bệnh nhân bị rối loạn vị giác bởi những lý do sau: Những can thiệp vào quá trình từ vật nếm đến được tế bào thụ thể trong nụ vị giác (mất vận chuyển); tổn thương tế bào thụ thể (mất cảm giác); tổn thương dây thần kinh hướng tâm vị giác (mất thần kinh).
Mất vị giác vận chuyển do khô miệng vì các nguyên nhân: Hội chứng Sjogren, xạ trị, nhiễm độc kim loại nặng và hình thành khuẩn lạc ở nhú vị giác.
Mất vị giác cảm giác gây ra bởi các bệnh viêm và bệnh thoái hóa trong khoang miệng; tác dụng của một số loại thuốc, nhất là những thứ thuốc có ảnh hưởng đến quá trình sinh sản tế bào như thuốc kháng tuyến giáp, thuốc chống ung thư; dùng xạ trị ở khoang miệng và hầu; nhiễm virut; rối loạn nội tiết; u tân sinh và rối loạn ở người cao tuổi.
 Thần kinh lưỡi, hầu. |
Nhiều loại thuốc có tác dụng phụ gây loạn chức năng vị giác trong thực tế lâm sàng. Cơ chế có thể là thay đổi trong thành phần nước bọt, một tác dụng lên chức năng thụ thể hay tải nạp tín hiệu, hoặc gián đoạn quá trình xử lý trung tâm của nguồn vào vị giác. Nếu khô miệng do bất cứ bệnh nào đều có thể gây ra loạn chức năng vị giác. Khô miệng cùng với việc rửa miệng không sạch, vệ sinh răng kém, và có thể tác động xấu lên màng nhày miệng đều có thể dẫn đến loạn vị giác. Nhưng tình trạng suy nặng tuyến nước bọt lại có thể không gây bệnh rối loạn vị giác. Khô miệng, cùng với việc dùng thuốc kháng sinh hoặc glucocorticoid và suy chức năng miễn dịch có thể làm cho nấm candida tăng trưởng quá mức; tuy chưa phát bệnh hoặc chưa có dấu hiệu nhiễm nấm bên ngoài nhưng đã gây ra vị khó chịu hay giảm vị giác. Khi đó nên điều trị thử bằng nystatin hoặc một loại thuốc chống nấm khác.
Rối loạn chức năng khứu giác và vị giác hay gặp khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên và chấn thương đầu; loạn chức năng vị giác có khả năng cải thiện cao hơn loạn chức năng khứu giác. Tuy nhiên cơ chế rối loạn vị giác do hai nguyên nhân này chưa được hiểu rõ. Trường hợp chấn thương nhánh thừng nhĩ của dây thần kinh mặt khi phẫu thuật tai giữa hay nhổ răng hàm thứ ba hay gặp và có thể gây ra loạn vị giác. Nếu tổn thương thừng nhĩ hai bên thường gây ra giảm vị giác, trong khi tổn thương một bên chỉ gây ra những triệu chứng hạn chế, có lẽ là vì đáp ứng với các thụ thể vị giác bị giải ức chế bởi dây thần kinh thiệt hầu.
Đối với người cao tuổi, sự lão hóa có thể là nguyên nhân giảm vị giác. Rối loạn chức năng vị giác có thể giới hạn chỉ ở một chất và có thể ở tình trạng nhẹ. Song nhiều người cao tuổi bị mất vị giác nhưng không đi khám bệnh.
Phục hồi vị giác như thế nào?
Các phương pháp điều trị rối loạn vị giác còn rất hạn chế. Trong khi một số loạn chức năng vị giác có thể can thiệp được. Nếu rối loạn vị giác liên quan đến thuốc có thể giải quyết bằng cách thay đổi loại thuốc chữa bệnh. Có thể dùng nước bọt nhân tạo để điều trị khô miệng hoặc dùng Pilocarpin uống. Điều trị nhiễm khuẩn và nhiễm nấm ở khoang miệng có thể giúp cải thiện chức năng vị giác. Những rối loạn chức năng vị giác do chấn thương có thể tự khỏi trong quá trình phục hồi chấn thương. Rối loạn vị giác do tổn thương trong phẫu thuật dây thần kinh thừng nhĩ thường sẽ tự cải thiện sau 3-4 tháng. Song nếu cắt ngang dây thần kinh có thể gây loạn chức năng vị giác vĩnh viễn. Đối với những bệnh nhân bị thay đổi vị giác tự phát có thể ổn định hoặc xấu đi khó tiên lượng. Việc sử dụng kẽm và vitamin để điều trị mất vị giác được nhiều người ủng hộ.
ThS. Bùi Quỳnh Nga