Hoang tưởng là một trong những triệu chứng rối loạn tâm thần nặng nề nhất và thường gặp trong các rối loạn tâm thần. Đây là triệu chứng để phân biệt các rối loạn tâm thần nặng với các rối loạn tâm thần nhẹ (các rối loạn tâm thần không có hoang tưởng).
Hoang tưởng là gì?
 Bác sĩ bệnh viện tâm thần làm điện não cho bệnh nhân. Ảnh: Thanh Nga |
Phân loại bệnh
HT có rất nhiều loại khác nhau được phân loại tùy theo nội dung của chính HT như: HT bị theo dõi, HT bị hại… hay có thể phân loại theo nguồn gốc phát sinh như: HT nguyên phát (HT xuất hiện không liên quan đến các rối loạn tâm thần khác) và HT thứ phát (HT xuất hiện liên quan đến ảo giác hay rối loạn cảm xúc…) và cuối cùng có một số tác giả còn phân loại HT theo phương thức kết cấu: HT suy đoán (HT được xây dựng theo logic lệch lạc của bệnh nhân) và HT cảm thụ (HT xuất hiện sau các rối loạn ý thức, cảm xúc…).
Biểu hiện
Biểu hiện HT trong bệnh tâm thần thường gặp:
Rối loạn cảm xúc trầm cảm: Các HT ở đây thường mang tính chất thứ phát bắt nguồn từ cảm xúc trầm buồn nên bệnh nhân thường có các HT màu sắc u ám, đen tối như bị tội, tự buộc tội cho rằng mình đã phạm nhiều tội lỗi nặng nề trong quá khứ, cho rằng mình là gánh nặng cho gia đình và ý tưởng tự ti cho mình bị bệnh nặng vô phương cứu chữa và đây là hình phạt thích đáng cho mình. Đi kèm HT tự buộc tội thường kèm theo các ảo thanh chê bai đe dọa chỉ trích.
 Rối loạn chất dẫn truyền thần kinh dopamin gây bệnh hoang tưởng. |
Rối loạn cảm xúc hưng cảm:
Ngược với rối loạn cảm xúc trầm cảm, các HT của bệnh trong rối loạn cảm xúc hưng cảm thường mang tính chất khuếch đại như cho mình thông minh tài giỏi làm được những chức vụ lớn như tổng thống, cho mình giàu có nhiều tiền bạc của cải, quen biết nhiều người nổi tiếng, thấy sức khỏe tràn trề sinh lực, thấy ai cũng yêu mình, có nhiều kế hoạch làm ăn táo bạo, mạo hiểm về mặt tài chính…
Bệnh loạn thần Paranoia hay còn gọi là rối loạn HT trường diễn. Trong trường hợp này, các HT thường phát triển âm ỉ lâu dài nhiều năm và được hình thành từ quá trình suy đoán lệch lạc của bệnh nhân. Quá trình tư duy của bệnh nhân vẫn tốt chỉ có sự lệch lạc về logic nên nếu không tìm hiểu kỹ thì lần đầu tiếp xúc ta có thể tưởng những câu chuyện HT của bệnh nhân là có thực bởi lẽ nội dung HT rất gần với đời thường, xây dựng khá hợp lý. Bệnh nhân thường chỉ có một HT duy nhất. Các HT hay gặp là HT ghen tuông. Bệnh nhân luôn nghi ngờ vợ (chồng) có quan hệ bất chính, ghen tuông vô lý.
HT trong nghiện rượu mạn tính thường là các HT bị hại, bị theo dõi và đặc biệt hay gặp là HT ghen tuông. HT ghen tuông này thường kèm theo hiện tượng suy giảm chức năng tình dục. Chính điều này lại trở thành vòng luẩn quẩn làm cho HT ghen tuông ngày càng nặng vì bệnh nhân nghĩ rằng bạn tình sẽ càng có điều kiện quan hệ với người khác nên làm cho bệnh nhân trở nên tàn bạo, nhục hình với bạn tình hoặc dẫn đến trầm cảm tự sát.
HT do dùng ma túy tổng hợp sau giai đoạn khoái cảm với cảm giác cực khoái lâng lâng, bệnh nhân có thể gặp những lo âu nghi ngờ, HT giống như trong tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, các rối loạn HT này thường xuất hiện đột ngột nhất thời.
Trên đây là một số rối loạn HT thường gặp trong một số rối loạn tâm thần phổ biến, ngoài ra, HT còn gặp trong nhiều rối loạn tâm thần khác như rối loạn tâm thần thực tổn, nhiễm độc nhiễm trùng, động kinh… với đặc điểm khác biệt.
Để nhận biết HT là điều không dễ dàng, do đó có học giả nhận định trong cuộc sống đời thường có điều trước đây bị cho là HT thì nay đã trở thành hiện thực và ngược lại có những điều ta cứ tưởng là chân lý thì thực ra chỉ là HT.
BS. Lê Đào Nghĩa