Chứng đau dữ dội vùng sọ mặt

Dây thần kinh tam thoa là dây thần kinh sọ não số 5, có cấu trúc đặc biệt là vừa có chức năng vận động và chức năng chi phối cảm giác nông ở mặt. Các sợi cảm giác trong dây thần kinh này chiếm khối lượng lớn nên chức năng cảm giác có ưu thế trội, đặc biệt là rất nhạy cảm khi có những kích thích hoặc xung đột cơ học.

Đau dây thần kinh tam thoa có đặc điểm gì?

Tuổi: Bệnh thường xuất hiện ở tuổi trung niên, gần 50 tuổi và cũng hay gặp khởi đầu muộn vào quãng 65 - 70 tuổi.

Cần phải rất thận trọng khi tiếp nhận các chứng đau thần kinh xuất hiện sớm và trước khi coi đó là một bệnh nguyên phát, phải dè chừng đó là chứng đau thần kinh triệu chứng, nhất là chứng đau thần kinh mở đầu của bệnh xơ não tủy rải rác.

Dây thần kinh tam thoa chi phối vùng sọ mặt.

Trạng thái đau rất đặc trưng:

Đau không liên tục, bệnh nhân thông thường cảm thấy đau như có luồng phóng điện, đau nhói kịch phát, đau như tia chớp, đau lặp đi lặp lại từng loạt nối tiếp, cách nhau bởi những thời kỳ không đau.

Cường độ đau thường dữ dội: bệnh nhân sống trong tâm trạng lo lắng, chờ đợi một cơn đau mới.

Đau một bên mặt, khu trú chặt chẽ tại vùng phân bố của dây thần kinh tam thoa, đặc biệt hay khu trú vào các nhánh của thần kinh này.

Đặc điểm nổi bật của đau thần kinh tam thoa.

Đau khi nhai, rửa mặt, nhăn mặt, tức là khi có một chút cử động ở mặt đều gây đau. Chạm nhẹ vào một số vùng ở mặt cũng có thể làm bùng nổ cơn đau như đụng của khăn, làn gió nhẹ lướt qua. Ngoài ra, có một dấu hiệu khách quan, quan trọng là khả năng gây đau bằng chạm vào vùng bùng nổ. "Vùng bùng nổ" này có phạm vi giới hạn, ở da hay niêm mạc và thường ở vùng đau thần kinh, nhưng không bắt buộc có sự chồng chéo giữa hai vùng "bùng nổ" và cảm giác đau của bệnh nhân. Một trong các đặc điểm quan trọng sau cùng là tiếp sau cơn đau có thời kỳ "trơ". Trong thời kỳ này, không thể nào gây đau lại bằng kích thích vùng "bùng nổ". Thời hạn của thời kỳ "trơ" ít nhiều không quá 2 - 3 phút và bệnh nhân lợi dụng lúc đó để rửa mặt, ăn uống.

Khám lâm sàng chỉ có thể thực hiện được ngoài cơn và không phát hiện một biến đổi nào, nhất là không thấy có cảm giác khách quan. Đau dây thần kinh tam thoa không rõ nguyên nhân, tiến triển theo kiểu không đều. Thời kỳ đau cách nhau bằng những đợt thuyên giảm từ vài tháng đến vài năm.

Các cơn đau có thể xuất hiện bất ngờ, có thể tái đi tái lại hàng ngày với số cơn khác nhau, đôi khi thật sự liên tiếp, rồi lại mất đi một thời gian dài. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, sau một thời gian bệnh có xu hướng mang tính thường xuyên.

Điều trị đau dây thần kinh tam thoa

Dùng thuốc:

Người ta dùng Tégrétol, liều tăng dần, hàng ngày dùng từ 3 - 5 viên 200mg. Trong phần lớn các trường hợp, khi đạt ngưỡng hiệu quả, kết quả điều trị hoàn toàn mỹ mãn, các cơn đau kịch phát mất hoàn toàn. Khi nhai có thể còn vài biểu hiện rối loạn cảm giác không đáng kể. Những kích thích vào vùng "bùng nổ" không còn tác dụng. Có thể có những hiện tượng không chịu thuốc như rối loạn tiêu hóa, buồn ngủ hay say, cũng có cả hiện tượng nhiễm độc máu hay ngoài da. Rất may là các hiện tượng này hiếm gặp. Cần theo dõi đều và tăng liều thuốc từ từ. Đau thần kinh tiến triển từng đợt. Giữa các đợt, muốn cẩn thận, người ta có thể giảm liều thuốc để sau khi cần lại tăng liều thuốc tiếp.

Khi dùng loại Tégrétol không có tác dụng, người ta có thể phối hợp với loại thuốc chống động kinh cổ điển Dihydan mà thuộc tính có tác dụng với đau dây thần kinh tam thoa.

Thủ thuật gỡ dây thần kinh và điều trị bằng phẫu thuật

Cắt dây thần kinh sau hạch Gasser có chọn lọc. Phương pháp này bất tiện vì đó là một phẫu thuật mở nhưng có lợi là có thể tìm thấy các dị dạng mạch, có thể là nguyên nhân bệnh đau dây thần kinh.

Phương pháp nhiệt đông hạch Gasser bằng một điện cực đưa vào lỗ bầu dục. Phương pháp này có lợi là không phải khoan sọ. Bất lợi vì đó là kỹ thuật tương đối mò mẫm.

PGS.BS. Vũ Quang Bích