Theo Đông y, điều trị vô sinh nữ chủ về huyết, điều hòa kinh nguyệt. Việc điều trị phụ nữ vô sinh, hiếm muộn trọng điều hòa, nuôi dưỡng các mạch Xung, Nhâm, Đốc, Đới (các mạch dẫn khí huyết nuôi dạ con). Nếu khí huyết thông suốt, kinh nguyệt điều hòa thì các mạch nuôi dưỡng dạ con không ứ trệ và tử cung, buồng trứng không có bệnh.
Những nguyên nhân gây vô sinh - hiếm muộn nữ
Thiên Phụ đạo xán nhiên của Hải Thượng Lãn Ông có nói: “Đàn bà không có thai do tà lục dâm thất tình làm tổn thương mạch xung, mạch nhâm, hoặc bệnh cũ ẩn nấp trong tạng phủ, hoặc tử cung hư lạnh, hoặc khí thịnh huyết suy, nhiệt phục trong huyết hoặc tỳ vị hư tổn không thể nuôi dưỡng mạch xung, mạch nhâm; hoặc tích huyết, tích đờm ngưng trệ ở bào lạc.
Thiên Thượng cổ thiên chân luận của Tố Vấn nói: “Con gái 14 tuổi thiên quý sinh ra nhâm mạch thông, thái xung mạch thịnh kinh nguyệt xuống đúng kỳ nên mới sinh con...”.
Theo Nam nữ khoa của Phó Thanh Chủ, phụ nữ có 10 nguyên nhân không thể thụ thai:
1. Gầy yếu quá không thể thụ thai.
2. Người bệnh cảm thấy đầy trướng trong ngực, chán ăn mà không thụ thai.
3. Nửa người phía dưới lạnh không thụ thai.
4. Ăn no bụng nực đầy trướng kèm theo hoặc nôn ói, hoặc tiêu chảy, không thụ thai.
5. Bụng dưới căng tức, không thụ thai.
6. Vì có tính nghen nghét mà không thụ thai.
7. Béo mập quá không thụ thai.
8. Nóng ngầm trong xương, cứ ban đêm người hâm hấp sốt vì thế mà không thụ thai.
9. Lưng đau, bụng trướng, không thụ thai.
10. Bụng trướng, tiểu tiện khó khăn, chân phù thũng, không thể thụ thai.
Những bài thuốc
Dưới đây là các bài thuốc dựa vào cách của người xưa mà có sự gia giảm thu hiệu quả rất cao.
Phụ nữ béo mập quá là do thấp thịnh khí suy nên khó có thai: dùng Bổ trung ích khí gia giảm.
Bài thuốc: nhân sâm 3 chỉ, sanh kỳ 3 chỉ, đương quy (rửa rượu) 3 chỉ, chế bán hạ 3 chỉ, bạch truật 1 lượng, chích thảo 1 chỉ, sài hồ 1 chỉ, thăng ma 1 chỉ, quảng bì 5 chỉ, bạch linh 5 chỉ.
Nên uống 18 thang, 10 thang sau gia đỗ trọng sao đen 2 chỉ, tục đoạn 2 chỉ, sắc ngày uống một thang.
Phụ nữ gầy ốm thì khí huyết suy nhược, nhiệt tích ở hạ tiêu nhiều, chân khí hư yếu: dùng Dưỡng huyết chủng ngọc phương.
Bài thuốc: thục địa 1 lượng, đương quy (rửa rượu) 5 chỉ, bạch thược (rửa rượu) 5 chỉ, sơn thù (chưng chín) 5 chỉ. Ngày sắc uống 1 thang, uống liên tục 3 tháng, khí huyết dồi dào rất dễ thụ thai.
Phụ nữ có tính hay sợ hãi, không thiết ăn uống, trong ngực cảm thấy đầy trướng buồn phiền, suốt ngày mệt mỏi li bì chỉ muốn ngủ, không thích chuyện phòng the, do thận khí bất túc: dùng Thăng đề thang.
Bài thuốc: thục địa 1 lượng, bạch truật 1 lượng, ba kích (tẩm muối sao) 1 lượng, nhân sâm 5 chỉ, sanh kỳ 5 chỉ, sài hồ 1 chỉ, câu kỷ tử 3 chỉ, sơn thù(chưng) 3 chỉ. Ngày sắc 1 thang, uống liên tục 3 tháng thận khí thịnh vượng, chắc chắn có con.
Trong ngực đầy trướng, ăn ít, ăn nhiều một chút người ậm ạch rất khó chịu không thể có thai: dùng Ôn thổ dục lân thang.
Bài thuốc: phúc bồn tử (tẩm rượu chưng) 1 lượng, ba kích nhục (tẩm rươu):1 lượng, sơn dược (sao vàng) 5 chỉ, bạch truật (sao) 5 chỉ, nhân sâm 3 chỉ, thần khúc (sao) 2 chỉ. Ngày sắc uống 1 thang, uống liền 1 tháng là có hiệu quả.
Phụ nữ có chứng nóng ngầm trong xương, cứ đêm đến là người sốt hâm hấp, không thể thụ thai, dùng: Thanh cốt tư thận thang.
Bài thuốc: địa cốt bì (rửa rượu): 1 lượng, đơn bì 5 chỉ, sa sâm 5 chỉ, mạch môn 5 chỉ, huyền sâm 5 chỉ, bạch truật(sao) 5 chỉ, thạch hộc 2 chỉ, ngũ vị tử (sao rồi giã nát) 1/2 chỉ. Ngày 1 thang, uống liền 1 tháng bệnh tật sẽ giải trừ, uống thêm 2 tháng nữa thì tự nhiên thụ thai.
Nửa người phía dưới lạnh (lạnh tử cung), hãy xem vùng đất băng giá thì cây cỏ làm sao sống nổi, dùng: Ôn bào ẩm.
Bài thuốc: bạch truật (sao vàng):1 lượng, ba kích nhục (tẩm nước muối) 1 lượng, nhân sâm 3 chỉ, hoài sơn (sao) 3 chỉ, đỗ trọng (sao đen) 3 chỉ, thố ty tử (sao rượu) 3 chỉ, khiếm thực (sao) 3 chỉ, nhục quế 2 chỉ, bổ cốt chí (sao muối) 2 chỉ, phụ tử 1/2 chỉ. Ngày một thang uống liền 1 tháng thì bào cung ấm áp sẽ thụ thai dễ dàng.
Bụng dưới căng tức, không lúc nào thấy thoải mái trong lòng là do đới mạch bị gò bó, dùng: Khoan đới thang.
Bài thuốc: bạch truật (sao vàng) 1 lượng, ba kích nhục (tẩm rượu) 5 chỉ, nhân sâm 3 chỉ, tửu bạch thược 3 chỉ, mạch môn 3 chỉ, đỗ trọng (sao đen) 3 chỉ, nhục thung dung (rửa rượu) 3 chỉ, ngũ vị 1/2 chỉ, liên nhục (để tâm) 2 chỉ, thục địa 5 chỉ, đương quy (rửa rượu) 2 chỉ, bổ cốt chí 1 chỉ. Uống 4 thang thì bụng dưới hết căng tức, uống liền một tháng tất phải thụ thai.
Bụng trướng, tiểu tiện khó khăn, chân phù thũng không thể thụ thai, là do khí của bàng quang không vận hóa được, dùng: Hóa thủy chủng tử thang.
Bài thuốc: ba kích nhục 1 lượng (tẩm muối), bạch truật (sao vàng) 1 lượng, nhân sâm 5 chỉ, bạch linh 5 chỉ, thố ty tử 5 chỉ, khiếm thực 5 chỉ, xa tiền tử (sao rượu) 3 chỉ, nhục quế 1 chỉ. Uống 20 - 30 thang bàng quang khí hóa, thận khí thịnh vượng thì tự có thai.
Phụ nữ có tính ghen ghét là do can khí uất kết không thể có thai dùng: Khai uất chủng tử thang.
Bài thuốc: bạch thược (sao rượu) 1 lượng, đương quy (sao rượu) 5 chỉ, bạch truật (sao vàng) 5 chỉ, đơn bì 3 chỉ, bạch linh 3 chỉ, hương phụ chế 3 chỉ, thiên hoa phấn 2 chỉ. Uống liền 1 tháng tất cả uất khí kết sẽ khai thông, trong lòng tràn đầy vui vẻ làm cho lòng đố kỵ hẹp hòi cũng thay đổi theo, đôi bên hòa hợp rất dễ thụ thai.
Lưng đau ê ẩm, ngực đầy bụng trướng, mệt mỏi uể oải, chân tay rã rời, lúc nào cũng cảm thấy li bì chỉ muốn nằm, đã dùng trăm kế cầu tự mà vẫn không có con do bệnh mạch Nhâm, mạch Đốc và mạch Đới gây nên dùng: Thăng đới thang.
Bài thuốc: bạch truật (sao vàng) 1 lượng, sa sâm 5 chỉ, nhân sâm 3 chỉ, bột tề phấn 3 chỉ, miết giáp 3 chỉ, bạch linh 3 chỉ, nhục quế 1 chỉ, bán hạ chế 1 chỉ, thần khúc (sao) 1 chỉ. Uống liên tục 30 thang thì kinh khí của các mạch Nhâm, Đốc, Đới sẽ thịnh vượng, các chứng tích tụ tiêu trừ rất dễ sinh con.
Trong thời gian điều trị, người bệnh cần ăn uống, làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng, phiền muộn.