Cây lưỡi ba còn có tên gọi khác là bí bài cái, cây nhỡ, người Tày gọi là mác thao sang, Thái gọi là co dọng dạnh, người K’ho gọi là cô nèng… Là loại cây nhỏ, cành ngoằn ngoèo, khi non màu lục sau màu nâu đỏ. Vỏ hơi nhăn, có mùi xoài. Lá mọc đối, có cuống dài, thuôn, mép nguyên, vò nát có mùi thơm. Cụm hoa hình ngù mọc ở kẽ dài bằng lá; lá bắc và lá bắc con thành vảy rất nhỏ; hoa trắng, rất thơm. Quả hình cầu nạc, khía múi, khi chín màu vàng nhạt ăn được, chứa một hạch cứng có 4 ô, mỗi ô đựng một hạt dài có vỏ cứng màu đen. Mùa hoa tháng 7 - 9; mùa quả: tháng 10 - 11.
Bộ phận dùng làm thuốc là rễ và lá, thu hái quanh năm. Rễ đào lên, bỏ rễ con, rửa sạch, thái mỏng, phơi khô. Lấy lá bánh tẻ, không sâu hay vàng úa, phơi hay sấy khô. Vỏ thân để dùng ngoài.
Một số bài thuốc thường dùng
- Chữa đau nhức người và xương:
Bài 1: Cây lưỡi ba, rễ xấu hổ, rễ cúc tần mỗi vị 20g, rễ và lá đinh lăng, rễ và lá cam thảo dây mỗi vị 10g. Tất cả sao qua, sau đó cho 600ml nước sắc còn 200ml nước, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần, dùng 5 ngày.
Bài 2: Cây lưỡi ba 20g, rễ cốt khí 16g, rễ cỏ xước, hoa kinh giới, rễ hoàng lực, mỗi thứ 20g dây đau xương 24g. Sau đó cho tất cả vào ấm đổ 600ml nước, đun nhỏ lửa còn 300ml nước, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần. Mỗi liệu trình 15 ngày.
- Chữa tê thấp - thể phong thấp: Các khớp và thân thể đau nhức, khó cử động, toàn thân mệt mỏi, thích nằm, mạch phù.
Rễ cây lưỡi ba, kinh giới, hy thiêm, thương nhĩ, tang ký sinh,cỏ xước tất cả các vị 16g, phòng phong 12g, thiên niên kiện 10g. Tât cả các vị rửa sạch cho vào ấm đổ 600ml nước sắc còn 300ml nước, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần, dùng liền 10 ngày.
- Hỗ trợ trị đau dạ dày tá tràng: Vỏ cây lưỡi ba 8g, thổ phục linh 16g, bồ công anh 16g, kim ngân hoa 12g, nghệ vàng 12g, hương phụ 6g, cam thảo đất 8g. Tất cả các vị rửa sạch cho vào ấm đổ 600ml nước sắc còn 150ml nước, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần, mỗi liệu trình 7 ngày.
Lưu ý: Các thuốc trên có thể chữa khỏi hoặc làm giảm đau tuy nhiên tùy từng cơ địa mà các vị gia giảm do vậy, cần đến các cơ sở Đông y uy tín để được khám và điều trị triệt để.
Bác sĩ Thúy Anh
