Cây lẻ bạn thuộc họ thài lài, còn có tên khác là bạng hoa, là một cây thảo, sống nhiều năm, cao 30 - 40cm, phủ bởi bẹ lá, không phân nhánh. Lá dài 18 - 28cm, rộng 3 - 5cm, không cuống, có bẹ; mặt trên lá màu lục, mặt dưới có màu tía. Cụm hoa hình tán dựng trong 2 cái mo úp vào nhau, nom như sò. Hoa có lá đài, 3 cánh hoa màu trắng vàng, quả nang dài 3 - 4mm, 3 ô, mở thành 3 mảnh vỏ, chứa một hạt có góc và cứng. Cây ra hoa vào mùa hè. Cây được trồng làm cảnh ở nhiều nơi, nhất là các thành phố, trong công viên, vườn gia đình. Bộ phận được sử dụng làm thuốc là hoa dùng tươi hoặc phơi khô.
Một số bài thuốc thường dùng:
Bài 1: Chữa ho do phế nhiệt, đờm đặc: Hoa lẻ bạn 40g, để tươi, rửa sạch, giã nát, thêm nước, gạn uống hoặc phơi khô 30g, cho vào ấm đổ 3 bát nước sắc còn 1 bát uống làm một lần trong ngày, dùng liền 1 tuần.
Bài 2: Hỗ trợ điều trị viêm khí quản: Hoa lẻ bạn 15g, rửa sạch, thái nhỏ, trộn với đường phèn hoặc mật ong 10g. Đem hấp cách thủy trong 15 - 20 phút. Để nguội, uống làm 2 - 3 lần trong ngày.
Hoặc có thể áp dụng cách sau: Hoa lẻ bạn 15g, vỏ núc nác 5g, thái nhỏ, sắc với 550ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày.
Bài 3: Chữa cảm sốt, ho, đau đầu: Hoa lẻ bạn 15g, rễ cây chòi mòi 10g, vỏ cây kim phượng hoa vàng 10g, phơi khô, thái nhỏ. Tất cả cho vào ấm đổ 500ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày. dùng liền 5 ngày.
Bài 4: Chữa bí tiểu tiện: Hoa lẻ bạn 15g, diếp cá 15g, rau má 20g, rễ cỏ tranh 10g, râu ngô 10g. Tất cả dùng tươi, rửa sạch, sắc với 700ml nước, đun nhỏ lửa còn 250ml chia 2 lần uống trong ngày. Dùng 10 ngày 1 liệu trình.
Ngoài ra, ở một số địa phương bà con thường dùng hoa lẻ bạn và rễ cỏ tranh, rễ mía lau để nấu nước uống vào mùa hè có tác dụng thanh nhiệt.
Bác sĩ Nguyễn Thị Hương
