Bướu cổ là một từ dân dã được sử dụng trong đời sống và trong cả ngành y. Bướu cổ là sự tăng thể tích của tuyến giáp trạng. Bệnh có thể phòng ngừa được nhờ chế độ ăn uống. Người bình thường nếu bị bướu cổ cũng cần có một chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý để việc điều trị bệnh có hiệu quả hơn.
Bình thường cơ thể con người thu nhận một số iốt vô cơ vào dinh dưỡng cho tuyến giáp trạng. Vì một lý do nào đó tuyến giáp trạng không nhận được đầy đủ hàm lượng iốt nên đã tạo thành kích thích tố tuyến giáp trạng dẫn đến hiện tượng sự bài tiết sẽ sụt giảm. Vì nguyên nhân này, tuyến giáp trạng phải tăng thêm kích thước để sản xuất hormon, biến thành sưng to, gọi là bướu ở cổ.
Nước uống có độ cứng cao nhiều Ca, Fluor, Mg làm giảm hoặc chậm quá trình bắt iốt và ôxy hóa iốt ở tuyến giáp. Điều kiện ăn ở chật chội, thiếu vệ sinh nên nồng độ iốt trong không khí thấp. Nhà ở gần biển rộng, thoáng, có nồng độ 18,7mcg I2/1m3 không khí; còn nhà ở phố chật hẹp chỉ có 1-2 mcg I2/1m3 không khí.
Như vậy, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong dự phòng và điều trị bướu cổ đơn thuần, một bệnh có tỷ lệ mắc cao tới 27,1% ở các tỉnh vùng núi; 18% ở vùng đồng bằng sông Cửu Long và 9,9 - 30,3% ở vùng đồng bằng sông Hồng, ngoài việc dùng hormon giáp trạng và thuốc có iốt.
Thực đơn hằng ngày cần đầy đủ 4 nhóm thực phẩm
Nhóm thực phẩm chủ yếu: gạo, mỳ, ngô, khoai củ. Hạn chế ăn chất ngọt hấp thu nhanh như nước ngọt, bánh kẹo, quả chín ngọt để tránh bị bệnh tiểu đường, xơ vữa động mạch.
Nhóm thực phẩm giàu đạm: thực phẩm động vật: trứng, thịt, tôm, cá... Thực vật: đậu đỗ, vừng, lạc...
Nhóm thực phẩm giàu chất béo: mỡ, bơ, dầu thực vật.
Khuyến nghị: nếu chất béo chiếm 30% năng lượng khẩu phần thì năng lượng axít béo chưa no nhiều nối đôi chiếm < 10%.
Cần chú ý tỷ lệ axít béo no (có nhiều trong mỡ, bơ) để tránh gây tăng mỡ máu, tăng cholesterol. Axít béo không no (có nhiều trong dầu) một hoặc nhiều nối đôi là axít béo quý, giúp làm giảm lượng mỡ máu, điều hòa cholesterol, hạn chế tình trạng xơ vữa động mạch.
Nhóm thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất: rau quả cung cấp nhiều vitamin như betacaroten-C, nhóm B... và nhiều chất khoáng như selen - iốt... góp phần làm tăng chất chống gốc tự do, tăng sức đề kháng cho con người. Ngoài ra, chất xơ trong rau còn phòng ngừa bệnh táo bón, tăng đào thải cholesterol ra ngoài.
Cần lưu ý trong bắp cải , củ cải có chứa chất L.vinyl 5thio-2oxazolidin ức chế quá trình tổng hợp hormon giáp trạng gây bệnh bướu cổ do thiếu iốt, vì thế không nên ăn bắp cải, củ cải liên tục dù các thành phần khác của hai loại rau này vẫn tốt, mà nên ăn thay đổi nhiều loại rau.
Tránh các thức ăn ức chế tổng hợp hormon giáp như các loại rau họ cải, măng, sắn...
Thường xuyên ăn rau cải xoong chứa tỷ lệ iốt khá cao.
Thành phần iốt trong thực phẩm (phân bố không đều):
Cá tươi: 7-240mcg/100g; Rau cải xoong: 45mcg/100g; Trứng toàn phần: 6mcg/100g; Dưa chuột: 6mcg/100g; Rau dền: 50mcg/100g Khoai tây: 3mcg/100g; Đỗ các loại: 1,5-14mcg/100g; Thịt ba chỉ: 7,6mcg/100g.
Nhu cầu iốt để tuyến giáp hoạt động ở người bình thường là 200-300mcg/ngày.
Trong thực tế không phải lúc nào cũng ăn đủ các loại thực phẩm này, còn phụ thuộc vào mùa vụ rau quả, vào điều kiện kinh tế và sức khỏe từng người. Muối hạt hoặc nước mắm từ cá biển có rất nhiều iốt nhưng chúng ta không thể ăn nhiều được. Mà trong quá trình bảo quản và chế biến lượng iốt cũng hao hụt vì thế chương trình phòng chống các rối loạn do thiếu iốt đã đưa ra sản phẩm muối iốt, trừ hao hụt khi vận chuyển và bảo quản đến tay người tiêu dùng lượng iốt đảm bảo 200 mcg/10g muối.
Khi chế biến phải nấu thế nào để giữ được iốt:
Nếu xào chín rau cho muối iốt vào bắc ra ngay: tỷ lệ hấp thu được 63,2%.
Cho muối vào ngay từ đầu khi nấu: tỷ lệ hấp thu còn 18,7%.
Nếu dùng dầu đậu nành để xào nấu khoai tây chín cho muối iốt vào bắc ra ngay: 25%. Khi thêm chút giấm để lâu ngày thì tỷ lệ hấp thu do xào bằng dầu đậu nành tăng lên 47,8%.
Còn dùng mỡ động vật khi xào chín cho muối iốt vào bắc ra ngay: tỷ lệ hấp thu 2%.
Những điều cần lưu ý
Muối iốt không nên phơi nắng, rang nóng hoặc để trên gác bếp làm giảm tác dụng của muối.
Muối iốt đựng trong túi nilon nhỏ hàn kín để nơi khô ráo không dự trữ quá 6 tháng.
Khi nấu nướng cho vào thức ăn rồi bắc ra ngay.
Để lâu ngày một số thực phẩm như bắp cải, củ cải dễ sinh bệnh bướu cổ do thiếu iốt vì trong thức ăn này có chứa chất L.vinyl 5 thio - 2 oxazolidin ức chế quá trình tổng hợp hormon giáp trạng.
