Không phải vì muốn có quyền được chết không đau đớn, cũng không phải vì lý do gia đình không có điều kiện chăm sóc. Đơn giản, Janusz muốn có cơ hội thụ hưởng những quyền cơ bản như một công dân hoàn toàn khỏe mạnh.
Thứ nhất - việc làm
Janusz Switaj quen biết bà Anna Dymna rất lâu trước ngày họ tên người hùng xuất hiện trên mặt báo. Họ viết email, trao đổi tin nhắn. 1 năm trước, nhà sáng lập Quỹ “Bất chấp Tất cả” thật sự bị choáng khi biết tin Janusz đâm đơn ra tòa đòi quyền được lao động như người khỏe mạnh. Bà lập tức gọi điện cho người nổi tiếng: “Janusz, chúng tôi đang cần người như cậu! Tôi sẽ làm tất cả để cậu có thể làm việc tại Quỹ của chúng tôi”.
Thực tế thực hiện ý tưởng của anh chàng liệt toàn thân té ra không đơn giản. Việc tuyển dụng Janusz khuyết tật, dù chỉ với 50% định mức công việc, cũng đòi hỏi phải có hợp đồng lao động với sự chấp thuận của bác sĩ trực tiếp điều trị.
Nhờ nỗ lực và nhiệt tình của bà Anna, mọi thủ tục cần thiết sớm hoàn tất. Janusz trở thành nhân viên Quỹ của bà với tư cách chuyên viên phân tích thị trường người khuyết tật, dựa vào mạng xã hội.
Nhiệm vụ của Janusz là thu thập thông tin về những người có hoàn cảnh tương tự bản thân, thiết lập mối quan hệ, xác định nhu cầu của họ và chuyển thông tin cho Quỹ.
“Trong vòng vài tháng (bà Maja Jaworska - Giám đốc Điều hành Quỹ “Bất chấp Tất cả” thông báo), Janusz đã thiết lập mối quan hệ với trên 10 người khuyết tật, đa số sống ở nông thôn và các vùng xa xôi, hẻo lánh. Janusz làm việc rất cần mẫn, tỉ mỉ và thận trọng. Phần lớn thông tin do anh thu thập đều chính xác, nhờ thế, Quỹ có thể hỗ trợ kịp thời những trường hợp khó khăn nhất.
Thí dụ, Janusz đã giúp Quỹ gửi đệm chống loét y tế, tặng ông Leszek G. ở tỉnh Malopolski đã nhiều năm phải nằm liệt giường. Nhờ sạc bình điện do Quỹ gửi tặng, lần đầu tiên sau 10 năm liệt toàn thân, ông Mariusz R. ở làng gần Radom có thể ra khỏi nhà dạo mát bằng xe lăn. Đặc biệt, Janusz còn tìm được doanh nhân hảo tâm - người đã tài trợ nhiều chục suất quà cho hàng chục người khuyết tật, dịp Lễ Giáng sinh.
Phút thư giãn ngoài trời của Janusz - người khuyết tật quyết rời khỏi bệnh viện để có điều kiện làm việc.
Thứ hai - quyền được đi học
Từ tháng 9/2007, Janusz Switaj trở thành học sinh lớp 12 Trường PTTH dành cho người trưởng thành ở Jastrebie Zdroj.
“Vì lý do phải liên tục kết nối với máy hô hấp nhân tạo, Janusz không thể có mặt tại lớp học như các học viên còn lại”, cô giáo Anna Biernat - Hiệu phó nhà trường chia sẻ. “Các thầy cô phải đến nhà, dạy trực tiếp học sinh “cá biệt”. Trường áp dụng hệ giảng dạy theo học kỳ, cuối học kỳ, học sinh phải thi vấn đáp và thi viết 10 môn học. Janusz trả môn thi tại nhà trước hội đồng 2 thầy, cô.
Janusz học chăm chỉ và tích cực đến mức mới sau 4 tháng, cậu ấy đã hoàn thành 5 môn học (Hóa học, Vật lý, Tin học, tiếng Anh và Toán) với kết quả loại khá. Kết thúc PTTH, Janusz dự định thi lấy bằng Tú tài và học lên đại học. Khởi đầu, tình trạng thiếu sách giáo khoa phiên bản điện tử là rào cản lớn nhất của học sinh hiếu học. Nhưng khá nhanh, cậu ấy đã tìm được nhà xuất bản - đơn vị hảo tâm cung cấp hầu hết sách cần thiết ở dạng đĩa CD. Ngoài ra, Janusz còn tự tìm trên internet không ít tư liệu thú vị khiến thầy cô nhiều lần phải ngạc nhiên về kiến thức phong phú và mới lạ của trò. “Đã lâu chúng tôi chưa gặp học viên ham học như Janusz”, cô giáo Anna bình luận.
Thứ ba - tiếp cận internet
Tháng 8 năm ngoái, trên trang www.switaj.eu của mình, Janusz đã ghi nhận cư dân mạng thứ 1 triệu ghé thăm.
“Tôi từng nở từng khúc ruột với con số 100 nghìn cư dân mạng (tháng 11/2006) quan tâm, nhưng 1 triệu là con số khổng lồ đối với cư dân mạng tầm thường như tôi (...). Trộm nghĩ, mình có thể gọi quảng cáo để được hưởng 1 xu cho 1 khách ghé thăm. Số tiền gom được tôi sẽ dành cho Quỹ giúp đỡ đồng loại khó khăn.
Janusz Switaj mở trang của mình tháng 4/2006. Đến nay đã ghi nhận gần 10 triệu cư dân mạng kết bạn. Đó là con số người quan tâm lớn hơn nhiều chương trình truyền hình và con số bạn đọc của tờ báo lớn.
Trên trang www.switaj.eu, tác giả đề cập khá nhiều chủ đề, mỗi thứ một ít: Những ký ức đời tư bên cạnh suy ngẫm về đạo lý và lẽ sống, tranh luận với các cơ quan chức năng xen kẽ bình luận về các sự kiện thể thao trong nước và thế giới.
Suốt nhiều năm, Janusz sử dụng laptop theo cách duy nhất có thể dành cho bản thân: miệng ngậm chiếc bút chì có gắn cục tẩy ở cuối bút và cần mẫn gõ vào bàn phím laptop.
Bằng cách đó, Janusz đã viết câu chuyện của mình. Bản thảo cuốn tự truyện lên tới 300 trang và vẫn chưa hoàn chỉnh.
Quyền thứ tư - sống như mọi người
Gia đình nhà Janusz sống trong căn hộ 2 phòng ngủ, tầng 7 tại khu chung cư thành phố Jastrebie Zdroj. Căn phòng của Janusz sống liên tục hơn 8 năm có 1 cửa sổ lớn mở ra hướng Tây. Những buổi chiều mùa hè, căn phòng hơn chục mét vuông trở nên cực kỳ oi bức và ngột ngạt. Cách đây 4 năm, bố mẹ mới có tiền trang bị máy điều hòa nhiệt độ cho phòng ở của con trai.
“Những năm thiếu thiết bị làm mát (Janusz kể), nằm trên giường, tôi có cảm giác không khác gì con cá bị ném lên bờ ao bê tông. Bố mẹ mở quạt máy, đặt dưới đầu túi nước chườm mát (liên tục thay đổi sau 15-20 phút), song vẫn không cải thiện đáng kể. Mãi đến khi có máy điều hòa nhiệt độ, cuộc sống của tôi mới giống mọi người.
Quan trọng hơn, để duy trì sự sống, trong phòng Janusz còn có máy hô hấp nhân tạo. Thiết bị có tên Airox với giá khoảng 12 nghìn USD. Bảo hiểm y tế thanh toán 60%, gia đình lo khoản tiền còn lại. Bố mẹ phải vay mượn khá nhiều, song việc mua nó đã giúp con trai xuất viện, về nhà sống cùng mọi người.
Cuộc sống hàng ngày của Janusz được sắp xếp theo lịch trình khoa học, trong đó có thời gian dành cho học tập, thời gian lao động, ăn uống cũng như khoản thư giãn bao gồm thời gian xem phim trên tivi hoặc đọc sách điện tử (trung bình 1 cuốn/tháng).
25 năm trước...
Tai nạn bất ngờ ập đến cuộc đời Janusz sáng sớm ngày 18/5/1993, khi nạn nhân là học sinh năm thứ hai Trường Trung học Dạy nghề. Sự thật là hôm đó trò Janusz vô kỷ luật muốn khoe bạn thân Rafal chiếc xe máy MZ bố mẹ mới mua vài ngày. Hai trò trốn học, tính chuyện đi bơi hồ Wodzislaw. Giữa đường không may va vào chiếc xe tải chạy ngược chiều.
Anh bạn ngồi sau phản xạ nhanh, kịp nhảy ra khỏi xe và may mắn thoát khỏi tai nạn trong gang tấc. Rafal tường thuật: Sau cú va đập choáng váng với xe tải, Janusz ngã văng ra đường, nhưng cậu ấy thoắt đứng dậy, chập chững đi vài bước, sau đó ngồi xuống ven đường. Điều đó có nghĩa, nếu vào thời điểm ấy, nạn nhân đã bị gãy đốt sống ở đoạn xương cổ, sự cố vẫn chưa dẫn đến tình trạng đứt tủy sống. Mãi vài phút sau, khi Janusz bất tỉnh, có thể những nỗ lực thiếu kiến thức y học chuyên nghiệp của những người hảo tâm qua đường cố sức tháo chiếc mũ bảo hiểm, rồi khiêng Janusz lên xe cấp cứu mới dẫn đến tổn thương vĩnh viễn tủy sống, gây hậu quả liệt toàn thân.
“Tai nạn xảy ra vào ngày thứ Ba (Janusz bình tĩnh nhớ lại). 2 ngày trước đó, vào Chủ nhật, tôi đã có vài giờ buổi tối trò chuyện khó quên với Katarzyna. Tôi ngồi ở nhà bạn gái đến 21 giờ, sau đó lũ bạn trai huýt sáo, giục gọi đến sàn nhảy disco. Chúng tôi vui vẻ giải trí tẹt ga ở đó đến rạng sáng hôm sau.
Tôi biết, việc tôi bất ngờ rời khỏi nhà Katarzyna, nói dối là “về nhà ngay” nhưng sự thật chúng tôi đến sân khiêu vũ có thể khiến bạn gái buồn, song bố mẹ bạn ấy không cho phép con gái ra khỏi nhà buổi tối. Đó là cuộc gặp cuối cùng, mối tình đầu của tôi, trước tai nạn. Tất cả còn lại là sự im lặng.