Cách trung tâm tỉnh Sóc Trăng khoảng 60 km có vườn cò Tân Long trải rộng trên diện tích 2ha, tọa lạc tại xã Long Bình, huyện Ngã Năm-Sóc Trăng do ông Huỳnh Văn Thỏ (thường gọi là Mười Thỏ) làm chủ từ hơn 30 năm qua là điểm du lịch sinh thái thu hút rất nhiều du khách trong và nước ngoài đến tham quan chiêm ngưỡng.
Duyên nợ với cò
Ông Mười kể: "Đất này do tôi khai phá, hồi chiến tranh bom đạn của Mỹ cày nát hết. Nhưng cả gia đình tui vẫn ở đây bám trụ làm lúa, còn một phần đất rừng khoảng 1ha bị bọn đồn bắt buộc đốn sạch. Năm 1975 thống nhất đất nước, tui liên liếp bao ngạn trồng dừa, tre để lấy củi và tận dụng đất rừng trồng dừa nước chủ yếu lấy lá lợp nhà... Không ngờ đám dừa nước phát triển xanh tốt, bỗng dưng từng đàn, rồi từng đàn cò đông dần". Người ta đồn nhau vườn ông Mười đất lành... cò đậu. Được vài năm cò sinh sản đông thêm, ông Mười mở rộng thêm vườn cò bằng cách lên tiếp trồng cây trên đất trồng lúa mở rộng vườn cò. Rạng sáng cò đậu trắng phau trên cây như cây sứ trổ trắng bông. Khi đi ăn chúng bay thật êm đềm, thường theo bốn hướng. Chiều về mỗi đàn lại về đúng hướng của mình. Khi cò bay đi ăn là ông Mười rảo khắp vườn xem con nào chết, con nào bị thương xệ cánh, gãy chân, con non rớt ổ còn nằm lại, đem vào nhà dưỡng thương, đi mua tép, bắt cá về đút cho chúng ăn. Có con ông chăm sóc đến nửa tháng mới thả cho bay đi theo đàn. Suốt 30 năm qua ông đã cứu hàng ngàn con cò như thế.
Không chỉ ông yêu cò mà cả gia đình ông cũng có tình cảm như thế, dù rằng thỉnh thoảng họ vẫn nghe câu ca dao: "Có công xúc tép nuôi cò, cò ăn cho lớn cò dò lên cây". Chăm sóc cò, dường như ông thuộc cả những tập tính của loài cò. Ông bảo: Cò ruồi rất nhát, đi ăn từng đàn, chúng bắt ruồi rất giỏi, về vườn chúng ngủ ở tầng thấp. Còn cò cá thì dạn dĩ, đi ăn một mình, nên dễ bị người ta bắn, chúng thường ngủ ở bìa vườn. Cò quắm thường bay đi ăn sớm về muộn, với thân hình cao to, nên là đối tượng dễ bị săn bắt nhiều nhất, vả lại bán được giá, thịt rất ngon. Về vườn chúng thường ngủ trên cây cao... Ở tuổi xưa nay hiếm, ông Mười sang cái tuổi 73, nhưng ngày ngày ông âm thầm động viên con cháu bảo vệ vườn cò, lặng lẽ trồng thêm dừa nước phía ngoài trồng thêm tre gai... Vì ở tầm thấp, cò ngủ êm hơn, ít bị đong đưa như trên tàu dừa. Với 2ha đất ông chỉ trồng cây mắm, dừa, dừa nước, tre cho cò ngủ. Sau mùa sinh sản, vườn cò Tân Long đoán chừng từ 15-20 ngàn con. Có những lúc nhiều người với những chiêu phá và bắt cò ông muốn phá vườn cò để lấy đất trồng lúa, lên liếp vườn trồng cây ăn trái cho thu nhập khá hơn, nhưng không đành, rồi lại bỏ dở chỉ vì sợ đàn cò bỏ đi, rồi chúng bị người ta bắt sạch. Và cuối cùng ông nói dứt khoát với các con: Thà nghèo thì chịu nghèo chứ dứt khoát không phá vườn cò và cả gia đình cùng ủng hộ. Thời buổi đất đẻ ra tiền, nguồn thu từ du lịch sinh thái vườn cò chẳng là bao, do thiếu vốn nâng cấp. Cách đây hơn 2 năm có một công ty nước ngoài ngỏ ý muốn mua vườn cò để khai thác du lịch với giá hơn 2 tỷ đồng, ông Mười từ chối ngay.
Vợ chồng ông Mười bên vườn cò. |
Nguy cơ xóa sổ vườn chim
Trời chiều vừa buông xuống. Buổi trò chuyện giữa tôi với ông Mười về lũ cò trên nhà chòi quan sát trở nên đứt quãng. Ông không còn tập trung nữa, mắt cứ dõi ra xa. Tôi nhìn theo mấy bóng trắng đang sà trên ngọn dừa. Ông Mười thốt lên: "Kìa, lũ nó kéo về. Hai, ba tốp nữa!". Trời sẫm dần. Từng tốp từng tốp một, mỗi tốp chừng năm bảy chục con bay theo hàng ngang, hàng dọc. Chúng vừa là là lượn sát xuống mặt ruộng rồi lại vút lên trời cao. Hàng chục tốp nối tiếp nhau. Hàng ngàn con tiếng oang oác, lao xao. Một góc trời bỗng ồn ào như cái chợ cò. Mừng vui với chúng tôi một hồi lâu, ông Mười thở than: "Cò về nhiều nhưng cũng bị săn bắt dữ lắm. Mỗi mẻ lưới người ta bắt vài chục con. Quanh đây có hơn chục tay lưới, mỗi ngày họ bắt bao nhiêu cò thì quy ra mà tính". Đứng trên chòi quan sát cao 10m hướng ánh mắt về khoảng cây cối xanh tươi phía trước đã thấy trắng cánh cò. Lúc này đang giờ những cánh chim mỏi "đáo gia" sau ngày dài bươn chải mưu sinh nên cò về mỗi lúc một đông. Ông Mười khoe: "Vườn cò này có đủ loài cò như cò ngà, cò trâu, cò bợ, cò lạo xám, cò nhạn, cồng cộc, cò quắm nữa đấy, đặc biệt là diệc mốc". Cò quắm là loài có trọng lượng lớn (con trưởng thành nặng hơn 1kg), còn diệc mốc là loài quý hiếm nhất trong vườn cò của ông Mười số lượng chỉ vài trăm con. Không chỉ cao to, nó còn nổi bật với bộ lông màu nâu xám, diệc mốc trưởng thành nặng trên 3 kg với sải cánh rộng hơn 1,5 m . Trong khi lông các loài cò khác chỉ một màu trắng muốt.
Ngày nào thú săn bẫy chim trời, chỉ dành cho phút giây tiêu khiển thì giờ đây đang trở thành một nghề của nhiều người sống gần các vườn chim, họ tìm mọi cách săn bắt triệt để các loài chim, động vật quý hiếm để đáp ứng nhu cầu thưởng thức các món ăn đặc sản miền quê là nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ các vườn chim có nguy cơ bị xoá sổ. Ngoài yếu tố thiên nhiên gây đổ, ngã cây (bão và áp thấp nhiệt đới) thì sự tác động của con người là nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ vườn chim ở miền Tây (trong đó có vườn cò Tân Long) có thể biến mất, do nạn săn bắt trái phép diễn ra thường xuyên từ bẫy chim, thuốc chim, chui vào tận sân chim để bắt, bẫy chim... Nổi bật hơn là len lỏi sâu vào các sân chim săn bắt các loài động vật khác... làm cho môi trường hệ sinh thái ngập mặn bị phá huỷ, bị biến đổi làm cho chúng bỏ đi nơi khác và thưa dần. Từ Cần Thơ theo Quốc lộ 1A về hướng Sóc Trăng, tới thị xã Ngã Bảy (Hậu Giang) đi dọc dốc cầu Phụng Hiệp có rất nhiều điểm bán chim chóc cột thành từng xâu treo lủng lẳng trên cây. Còn từ vườn cò Tân Long đến Quốc lộ 1A có gần chục quán nhậu treo bảng "Cò bằm nhuyễn nấu cháo đậu xanh, cò rô ti, cò khìa nước dừa..." trong đó có nhiều thành viên trong sách đỏ Việt Nam như cò quắm, diệc mốc... Trời càng tối dần, trên đường vườn cò về nhà ông Mười bức xúc nói: "Ông bà mình có câu: đất lành chim đậu. Nghĩ mình có duyên với cò nên vợ chồng tui với mấy đứa con ra sức bảo vệ nhưng không xuể chú ơi. Hồi trước canh đầu trên thì họ lẻn vào đầu dưới. Rảo đêm thì họ phá ngày và ngược lại. Chịu hết nổi, tui mua mấy con chó béc giê thì tình hình mới tạm ổn". Anh Huỳnh Văn Cọp, con trai ông Mười vừa dẫn chúng tôi đi xung quanh vườn vừa góp chuyện: "Dù khó ngặt nhưng gia đình tôi vẫn huy động vốn bao đê, làm hàng rào bao quanh vườn cò. Vậy mà bọn xấu vẫn chui vô bắt trộm cò. Mình cự thì tụi nó dọa đánh. Bây giờ lại khá, gia đình huy động con cháu thay phiên nhau canh vườn cò, thì họ tung những đòn thế mà mình chẳng làm gì được". Họ giăng những cái lưới chụp dài hàng chục mét, buộc cò mồi ở giữa để dụ những đàn cò bay về vườn hạ xuống bắt mồi rồi chụp cò. Mỗi ngày 2 lần, khi cò bay đi kiếm ăn và bay về tổ là họ canh chờ từng đàn bay vào tầm ngắm rồi giựt dây. Mình phản ánh thì họ cự: "Chim trời cá nước, tui bẫy trên đất của tui, liên quan gì đến ông mà xía vào".
Đôi mắt ông Mười đã mờ, chân bước thấp bước cao, nhưng mỗi chiều ông lại ra sau vườn trông ngóng và đợi lũ cò như đợi lũ trẻ đi học về. Những tiếng kêu của cò không thể thiếu trong ông cho đến cuối cuộc đời. Trước lúc chia tay, ông Mười chỉ mong Nhà nước và các cấp chính quyền giúp ông giữ vườn cò, không để cò bị bắt làm đặc sản.
Bài và ảnh: PHƯƠNG NGHI
