Theo TS.BSCKII Nguyễn Văn Dũng, Phó Viện trưởng Viện sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, bại não là một bệnh lý tổn thương hệ thần kinh nghiêm trọng, gây ra nhiều di chứng nặng nề, ảnh hưởng đến chất lượng và thời lượng cuộc sống.
Tỷ lệ mắc bệnh bại não ở trẻ khá cao, chiếm 0.1 – 0.2 % trẻ sơ sinh. Nam giới có nguy cơ mắc bệnh này cao gấp 1.35 lần so với nữ giới. Chế độ ăn uống là một trong các vấn đề quan trọng và rất cần thiết đối với sự phát triển của người bệnh bại não. Việc ăn uống ở người bệnh bại não phức tạp và đòi hỏi sự kiên trì, cố gắng của người chăm sóc, người thân trong gia đình.
1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh bại não
Người bệnh bại não nên ăn đa dạng các thực phẩm có dinh dưỡng tốt.
Theo các chuyên gia của KidsHealth, thiếu hụt dinh dưỡng thường gặp ở trẻ bại não, nhiều nguyên nhân từ thuốc men, các tình trạng liên quan và lối sống, một số trẻ bị bại não có xu hướng thiếu lượng chất dinh dưỡng cần thiết để duy trì sức khỏe. Các tình trạng thiếu hụt chất dinh dưỡng phổ biến bao gồm:
Thiếu canxi: Khoảng 99% canxi có trong hệ thống xương. Phần còn lại có nhiệm vụ quan trọng là kiểm soát huyết áp, chức năng mô mềm và chuyển động cơ. Canxi giúp tiết ra hormone và điều chỉnh lưu lượng máu co thắt và giãn nở. Nó cũng cần thiết cho sự co cơ.
Trẻ em bị bại não nặng thường bị loãng xương, một tình trạng bệnh lý được biểu hiện bằng xương giòn do giảm canxi. Loãng xương được đặc trưng bởi tình trạng không phát triển đủ khối lượng xương.
Thiếu hụt magie: Magie rất quan trọng trong việc sản xuất năng lượng, hỗ trợ giao tiếp tế bào, tổng hợp các phân tử và giúp trẻ em xây dựng xương chắc khỏe. Hầu hết mọi người đều thiếu magie, nhưng nghiên cứu cho thấy những người bị bại não thường có nguy cơ cao hơn do thiếu magie.
Vitamin C: Nhiều trẻ em bị bại não bị thay đổi tâm trạng, trầm cảm và lo lắng. Chúng có thể thiếu vitamin C để tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine trong não. Lượng vitamin C đầy đủ cũng giúp trẻ em chống lại các bệnh thông thường.
Đồng: Đồng là một khoáng chất vi lượng quan trọng trong não, tim, thận, cơ xương và gan. Nó giúp tăng hấp thụ sắt, duy trì collagen và ngăn ngừa nhiễm trùng. Trẻ em bị bại não thường thiếu đồng và mangan, các khoáng chất thường có trong sắt.
Nồng độ đồng và mangan thấp có thể gây ra tình trạng xương yếu, các vấn đề về chức năng thần kinh, các vấn đề về tăng trưởng và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng ở trẻ.
Do đó, lựa chọn chế độ ăn uống đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống của một người đang chống chọi với bệnh bại não. Người bệnh bại não khó có thể đủ ăn và điều đó có thể dẫn đến tăng trưởng kém và suy dinh dưỡng. Do đó, người bị bại não có nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt.
Ưu tiên các loại thực phẩm phù hợp có thể cải thiện đáng kể sức khỏe và sức khỏe tổng thể, chẳng hạn như protein, canxi, các vitamin, khoáng chất và chất xơ như vitamin D, vitamin C, acid béo omega-3…
Khi gặp trường hợp quá khó khăn về nhai và nuốt, có thể cho ăn bằng ống. Ống cho ăn cho phép cung cấp dinh dưỡng mà không cần nhai hoặc nuốt. Sữa công thức thay thế bữa ăn hoặc bữa ăn xay nhuyễn được đưa qua ống vào dạ dày hoặc ruột để đảm bảo người bệnh bại não có đủ dinh dưỡng để tăng trưởng, phát triển và duy trì cân nặng khỏe mạnh. Tuy nhiên, nuôi ăn bằng ống cũng có thể giúp ăn uống an toàn nhưng không thể ăn đủ (ngay cả khi dùng thực phẩm bổ sung) để duy trì cân nặng khỏe mạnh.
Nên lựa chọn loại thức ăn và các hình thức chế biến phù hợp với khả năng ăn uống của trẻ bại não.
2. Các chất dinh dưỡng cần thiết cho người bệnh bại não
Thạc sĩ Dương Văn Tâm, Phó trưởng khoa Nhi Bệnh viện châm cứu Trung ương cho biết, với trẻ bại não thường là bản năng ăn, uống đã bị suy giảm hoặc mất hoàn toàn. Dinh dưỡng của trẻ là thức ăn loãng và ít hơn, không đủ về số lượng và chất lượng, hậu quả là trẻ bại não dễ bị suy dinh dưỡng hơn trẻ bình thường. Do đó, chăm sóc sinh dưỡng cho trẻ bại não cần chú ý các nguyên tắc sau:
- Các thức ăn vẫn cần đầy đủ như với trẻ khỏe mạnh cùng lứa tuổi. Trẻ dưới 6 tháng tuổi thì sữa mẹ vẫn là thức ăn tốt nhất. Người mẹ có con bị bại não dễ bị mất sữa do trẻ bú kém hoặc không bú nên cần tăng cường cho con bú khi có thể, cần ăn đủ chất, uống đủ nước, ngủ đủ giấc thì mới duy trì được lượng sữa cho con. Trẻ lớn hơn cần ăn đủ 4 nhóm dưỡng chất: bột đường, đạm, chất béo, rau và trái cây.
- Tránh một số sai lầm khi chọn dinh dưỡng cho trẻ bại não là kiêng ăn thịt bò, kiêng ăn tôm, kiêng ăn chuối …vì sợ trẻ bị co gân.
- Nên lựa chọn loại thức ăn và các hình thức chế biến phù hợp với khả năng ăn uống của trẻ. Trẻ có khả năng ăn được các thức ăn đặc thì nên cho trẻ ăn cùng thức ăn của gia đình. Cho trẻ cầm miếng thức ăn cứng để tập cắn, gặm, khuyến khích động tác nhai nuốt để trẻ tập vận động môi, lưỡi tốt hơn, cũng góp phần phát triển ngôn ngữ sau này của trẻ
- Trẻ không ăn được các thức ăn đặc thì nên xay các thức ăn thành bột lỏng để trẻ ăn dễ dàng. Theo năm tháng và khả năng của trẻ sẽ tăng dần độ đặc của thức ăn lên.
- Số lượng bữa ăn của trẻ bại não cần chia nhỏ thành nhiều bữa hơn so với trẻ bình thường. Giữa các bữa ăn chính cần cho trẻ ăn thêm các bữa phụ. Có một số trẻ bị mập lên thì không nên cho trẻ ăn quá nhiều, hãy giảm thức ăn béo và ngọt lại.
Các chất dinh dưỡng tốt nhất cho người bị bại não phải giàu vitamin, khoáng chất, protein và các chất dinh dưỡng quan trọng khác. Ăn thực phẩm phù hợp có thể giúp giảm các triệu chứng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
Thực phẩm giàu dinh dưỡng có hàm lượng calo cao
Đối với những người bị bại não gặp khó khăn trong việc kiểm soát cơ miệng, việc nhai và nuốt thức ăn có thể khó khăn, điều này có thể khiến họ bị suy dinh dưỡng.
Để giải quyết vấn đề này, điều quan trọng là phải bổ sung các loại thực phẩm giàu calo và giàu chất dinh dưỡng vào chế độ ăn uống của trẻ như thịt, cá, trứng, rau lá xanh, dầu ô liu, bơ.... Những thực phẩm này sẽ cung cấp lượng calo cần thiết mà không làm tăng khối lượng thức ăn cần ăn.
Thực phẩm giàu vitamin C
Để giúp cải thiện tâm trạng thất thường, trầm cảm và lo lắng ở những người bị bại não, việc tăng cường tiêu thụ vitamin C có thể có ích. Vitamin C giúp tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh norepinephrine trong não và tiêu thụ thực phẩm giàu vitamin C.
Thực phẩm giàu canxi và vitamin D
Người bị bại não cần tiêu thụ thực phẩm giàu canxi và vitamin D. Điều này là do nhiều người trong số họ được chẩn đoán mắc một căn bệnh gọi là loãng xương, khiến xương yếu do thiếu canxi.
Tiêu thụ các loại thực phẩm như phô mai, sữa chua và sữa trong chế độ ăn có thể thúc đẩy sự co cơ thích hợp, trong khi cá béo, dầu gan cá, lòng đỏ trứng và thực phẩm tăng cường cung cấp vitamin D để hấp thụ canxi tốt hơn.
Thực phẩm chứa acid béo omega-3
Acid béo omega-3 có đặc tính chống viêm, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim đồng thời hỗ trợ khả năng miễn dịch, tăng cường sức khỏe tim mạch, cải thiện sức khỏe não bộ, giảm các triệu chứng trầm cảm và lo lắng. Thực phẩm giàu acid béo omega-3 như hạt lanh, cá hồi, dầu cá và hạnh nhân.
Thực phẩm giàu kẽm
Thực phẩm giàu kẽm có thể cải thiện sự phát triển nhận thức và giảm cảm xúc bộc phát ở những người bị bại não. Ngũ cốc nguyên hạt, các sản phẩm từ sữa, các loại hạt và đậu là nguồn cung cấp kẽm dồi dào.
Thực phẩm giàu chất xơ
Đối với những người bị bại não phải ngồi xe lăn phần lớn thời gian trong ngày, quá trình tiêu hóa và lưu lượng máu có thể bị chậm lại do bụng bị chèn ép. Các thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt.
Hiệp hội Tiêu hóa, Gan mật và Dinh dưỡng Nhi khoa châu Âu cho biết, nhiều trẻ bại não không vận động nên táo bón thường xuyên xảy ra và khó điều trị, do đó việc sử dụng chất xơ bổ sung 10 g chất xơ/ngày, đặc biệt là ở trẻ em không đi lại được là cần thiết, mặc dù chưa có nghiên cứu nào được thực hiện để xác định chất lượng chất xơ ưu tiên tối đa.
Nên uống nhiều nước trong ngày vì điều này sẽ giúp cơ thể người bệnh giữ nước và ngăn ngừa táo bón. Ngoài ra, chất lỏng có thể giúp làm loãng chất lỏng đặc hơn và các thực phẩm khác để dễ nuốt hơn.
3. Thực phẩm người bệnh bại não nên ăn và nên tránh
Người bệnh bại não nên ăn các thức ăn mềm dễ nuốt.
Những người bị bại não cần có chế độ ăn uống cân bằng để đảm bảo họ nhận được tất cả các chất dinh dưỡng thiết yếu mà cơ thể cần. Người bệnh bại não có nhu cầu ăn kiêng, lượng calo nạp vào có thể khác nhau do trương lực cơ và mức độ hoạt động. Những người bị bại não cần được cung cấp một chế độ ăn uống cân bằng bao gồm các loại thực phẩm và chất lỏng giàu chất dinh dưỡng.
3.1. Thực phẩm nên ăn
Trứng: Trứng là một nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng. Chất dẫn truyền thần kinh acetylcholin – một chất vô cùng quan trọng trong việc truyền tải thông tin giữa các tế bào não.
Ngũ cốc nguyên hạt: Ngũ cốc nguyên hạt như lúa mạch, quinoa, gạo lứt, yến mạch và gạo lứt có chứa men vi sinh, một dạng chất xơ cần thiết cho sức khỏe tiêu hóa. Để cải thiện tiêu hóa và thúc đẩy vi khuẩn đường ruột khỏe mạnh, nên chọn ngũ cốc nguyên hạt thay vì các loại ngũ cốc tinh chế khó tiêu hóa hơn. Các loại ngũ cốc nguyên hạt nên được xay thành sữa.
Rau củ quả: Các loại rau củ quả như súp lơ, bắp cải tím, măng tây, cải xoăn, nấm… có thể điều chỉnh sự cân bằng giữa carbs và chất xơ có thể giúp điều chỉnh lượng đường trong máu, thúc đẩy quá trình tiêu hóa khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Trái cây: Chanh, cà chua, cam… giàu vitamin C cũng có thể tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể chống lại các bệnh thông thường. Vì vậy, việc bổ sung những thực phẩm này vào chế độ ăn uống cho cho người bệnh bại não là điều nên làm.
Cá hồi: Cá hồi là một trong những nguồn cung cấp chất béo omega-3 tốt nhất nên thêm vào chế độ ăn uống của người bệnh bại não. 100g cá hồi tự nhiên chứa khoảng 1,8g acid béo omega-3.
Sữa và các chế phẩm từ sữa: Cơ thể có thể hấp thu hầu hết lượng kẽm có trong sữa và các sản phẩm từ sữa, đặc biệt là phô mai. Ngoài ra, nguồn thực phẩm này cũng cung cấp một số chất dinh dưỡng quan trọng khác cho sự phát triển sức khỏe xương như protein, canxi, vitamin D.
3.2. Thực phẩm không nên ăn
Người bị bại não nên tránh những thực phẩm không có lợi cho sức khỏe.
Thực phẩm nhiều dầu mỡ và cay: Các thực phẩm đóng gói và chế biến sẵn như thực phẩm chiên ngập dầu, khoai tây chiên và bánh quy có thể dẫn đến chứng ợ nóng và trào ngược acid.
Thực phẩm có chứa nhiều đường hoặc có nhiều natri: Những loại thực phẩm này có thể gây tăng cân và làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe khác ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của người bại não như béo phì, đái tháo đường và tăng huyết áp.
Để cung cấp dinh dưỡng hợp lý cho người bại não, nhất là trẻ em, người chăm sóc cần làm việc với chuyên gia y tế để đưa ra chế độ ăn uống phù hợp. Ngoài ra chú ý các hướng dẫn sau:
- Áp dụng chế độ ăn nhiều chất xơ, ít chất béo để tránh táo bón.
- Cung cấp chế độ ăn uống cân bằng bao gồm thịt, pho mát, đậu, khoai tây, ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, dầu, trái cây và nhiều nước.
- Thay thế bằng nước ép hoặc sinh tố để bổ sung calo và vitamin lành mạnh khi không thể ăn thức ăn rắn.
Xem thêm:
