Lichen xơ hóa (Lichen Sclerosus - LS) là một bệnh viêm da mạn tính, thường ảnh hưởng đến vùng sinh dục và hậu môn, gây ra các triệu chứng khó chịu như ngứa, đau, da mỏng, trắng, nhăn nheo và có thể dẫn đến sẹo, hẹp âm đạo hoặc bao quy đầu.
Mặc dù nguyên nhân chính xác của lichen xơ hóa chưa được làm rõ hoàn toàn (thường liên quan đến yếu tố tự miễn, di truyền, nội tiết tố), việc điều trị chủ yếu dựa vào thuốc bôi chứa steroid mạnh. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều sự quan tâm đến vai trò của chế độ ăn uống như một yếu tố hỗ trợ quan trọng, giúp kiểm soát triệu chứng, giảm viêm và cải thiện sức khỏe tổng thể cho người bệnh.
Theo ThS.BS Trần Minh Quang - chuyên khoa Sản phụ khoa - Hiếm muộn, lichen xơ hóa (hay còn gọi là bệnh bạch biến âm hộ hoặc vết trắng âm đạo) là một bệnh da liễu viêm mạn tính không rõ nguyên nhân, thường ảnh hưởng đến cơ quan sinh dục. Các triệu chứng phân bố phổ biến nhất là hình số 8 liên quan đến âm hộ và vùng quanh hậu môn. Đầu dương vật và các bộ phận khác của cơ thể cũng có thể bị ảnh hưởng.
1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh lichen xơ hóa
Mặc dù chưa có một chế độ ăn đặc trị nào được chứng minh khoa học là có thể chữa khỏi hoàn toàn lichen xơ hóa, việc áp dụng một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng và chống viêm mang lại nhiều lợi ích thiết thực, đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý bệnh và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
Các chuyên gia cho rằng bệnh lichen xơ hóa có nguyên nhân là do tăng hoạt của hệ thống miễn dịch hoặc có các vấn đề về hormone, các thành phần di truyền, chất kích thích, chấn thương và nhiễm trùng hoặc sự kết hợp của những yếu tố này với nhau. Theo một đánh giá rộng rãi được công bố vào năm 2019, 82% trong số 532 bệnh nhân lichen xơ hóa mắc ít nhất một loại tình trạng tự miễn dịch, cho thấy mối liên hệ tích cực, mạnh mẽ giữa lichen xơ hóa và bệnh tự miễn dịch, đặc biệt là ở phụ nữ.
Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh lichen xơ hóa nhưng phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ cao hơn.
Giả thuyết về cơ chế tự miễn trong lichen xơ hóa cho thấy hệ miễn dịch hoạt động quá mức và tấn công nhầm các tế bào da khỏe mạnh. Bệnh tự miễn dịch có thể được kiểm soát hoặc thậm chí đảo ngược hoàn toàn bằng cách xác định và giải quyết các tác nhân kích hoạt cụ thể của cơ thể đồng thời áp dụng chế độ ăn uống cho phép cơ thể chữa lành và cân bằng đường ruột.
Một chế độ ăn giàu vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa thiết yếu giúp nuôi dưỡng và điều hòa hệ miễn dịch, hỗ trợ cơ thể hoạt động cân bằng hơn thay vì phản ứng quá mức. Chế độ ăn uống đóng vai trò như một liệu pháp bổ trợ đắc lực, tác động đa chiều đến tình trạng viêm, miễn dịch, sức khỏe da và tổng thể, góp phần giúp người bệnh kiểm soát lichen xơ hóa hiệu quả hơn.
2. Các dưỡng chất quan trọng với người mắc bệnh lichen xơ hóa
Để xây dựng một chế độ ăn hỗ trợ tốt nhất cho người bệnh lichen xơ hóa, việc tập trung vào các nhóm dưỡng chất có đặc tính chống viêm, tăng cường miễn dịch và tốt cho da là rất quan trọng:
Acid béo omega-3: Nổi tiếng với đặc tính chống viêm mạnh mẽ, omega-3 giúp điều hòa sản xuất các cytokine gây viêm trong cơ thể. Bổ sung đủ omega-3 có thể giúp giảm viêm toàn thân, bao gồm cả tình trạng viêm da trong lichen xơ hóa.
Vitamin D: Không chỉ cần thiết cho xương, vitamin D còn là một chất điều hòa miễn dịch quan trọng. Nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa mức vitamin D thấp và nguy cơ mắc các bệnh tự miễn cao hơn.
Vitamin A: Đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự biệt hóa và chức năng của tế bào biểu mô da, hỗ trợ quá trình sửa chữa và tái tạo da.
Vitamin C: Là một chất chống oxy hóa mạnh mẽ, cần thiết cho quá trình tổng hợp collagen - protein cấu trúc chính của da. Vitamin C giúp bảo vệ da khỏi tổn thương do gốc tự do, hỗ trợ làm lành vết thương.
Vitamin E: Cũng là một chất chống oxy hóa tan trong dầu, giúp bảo vệ màng tế bào da khỏi tổn thương oxy hóa, duy trì độ ẩm và có thể giảm ngứa.
Kẽm: Khoáng chất vi lượng thiết yếu cho chức năng miễn dịch và quá trình làm lành vết thương. Kẽm tham gia vào việc sửa chữa DNA và tái tạo tế bào da. Thiếu kẽm có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và chậm lành da.
Probiotics và prebiotics: Probiotics là các vi khuẩn có lợi (có trong sữa chua, kefir, dưa cải muối...) và prebiotics là chất xơ nuôi dưỡng chúng (có trong tỏi, hành tây, chuối, yến mạch, măng tây...). Chúng giúp cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, hỗ trợ chức năng miễn dịch và giảm viêm hệ thống.
3. Xây dựng chế độ ăn cho người mắc lichen xơ hóa cần lưu ý gì?
3.1. Nguyên tắc ăn uống cho bệnh nhân mắc lichen xơ hóa
Việc xây dựng một chế độ ăn phù hợp cho người bệnh lichen xơ hóa không chỉ đơn thuần là liệt kê các thực phẩm nên ăn hay nên tránh, mà cần một cách tiếp cận toàn diện và cá nhân hóa:
Ưu tiên thực phẩm toàn phần, chưa qua chế biến: Nên ăn các loại thực phẩm ở dạng tự nhiên nhất: rau xanh các loại, trái cây tươi (đa dạng màu sắc), ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch, quinoa), các loại đậu, hạt, cá béo, thịt gia cầm hữu cơ (nếu có thể), trứng.
Tập trung vào chất béo lành mạnh: Tăng cường omega-3 có nhiều trong cá béo như cá hồi, cá thu, cá trích, hạt lanh, hạt chia, quả óc chó. Sử dụng dầu ô liu nguyên chất, dầu bơ cho các món salad và nấu ăn ở nhiệt độ thấp.
Lựa chọn nguồn protein nạc: Ưu tiên cá, thịt gia cầm bỏ da, trứng, các loại đậu, đậu phụ. Hạn chế thịt đỏ và thịt chế biến sẵn (xúc xích, thịt xông khói).
Đủ chất xơ và nước: Chất xơ từ rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt rất quan trọng cho tiêu hóa và sức khỏe đường ruột. Uống đủ nước (khoảng 2 lít/ngày hoặc hơn tùy nhu cầu) giúp cơ thể thải độc, duy trì độ ẩm cho da và hỗ trợ các chức năng trao đổi chất.
Cung cấp đủ các dưỡng chất qua chế độ ăn có thể hỗ trợ sức khỏe làn da bị ảnh hưởng bởi lichen xơ hóa.
3.2. Xác định và tránh các thực phẩm kích hoạt bệnh lichen xơ hóa
Một số người bệnh lichen xơ hóa nhận thấy triệu chứng của họ trở nên tồi tệ hơn sau khi ăn một số loại thực phẩm nhất định. Các nhóm thực phẩm tiềm năng cần lưu ý bao gồm:
Thực phẩm giàu oxalate: Oxalate hay acid oxalic là hợp chất hữu cơ tự nhiên có trong nhiều loại thực phẩm có nguồn gốc thực vật. Một số nghiên cứu nhỏ lẻ và báo cáo cá nhân gợi ý mối liên hệ giữa việc tiêu thụ nhiều oxalate (có trong rau bina, củ cải đường, đại hoàng, các loại hạt, cacao...) và sự bùng phát lichen xơ hóa ở một số người.
Một nghiên cứu gần đây xem xét các lựa chọn điều trị lichen xơ hóa từ năm 2021 cho thấy rằng ăn thực phẩm có nhiều oxalate sẽ làm trầm trọng thêm các triệu chứng lichen xơ hóa nhưng thừa nhận rằng không có mối liên hệ rõ ràng nào giữa chế độ ăn ít oxalate và việc cải thiện các triệu chứng lichen xơ hóa.
Việc tự ý cắt giảm quá nhiều thực phẩm giàu oxalate có thể dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng khác. Do đó việc cắt giảm oxalate cần được cân nhắc kỹ lưỡng, tốt nhất là dưới sự hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng để tránh thiếu hụt dưỡng chất. Không phải ai bị lichen xơ hóa cũng nhạy cảm với oxalate.
Gluten: Một số người có bệnh tự miễn khác đồng mắc với lichen xơ hóa (như bệnh Celiac) cần tránh gluten hoàn toàn. Những người khác có thể nhạy cảm với gluten không do Celiac. Vì có nhiều bằng chứng ủng hộ vai trò của gluten trong tình trạng viêm, gluten đứng đầu danh sách các thực phẩm người bệnh lichen xơ hóa không nên ăn. Việc thử nghiệm loại bỏ gluten trong một thời gian dưới sự giám sát y tế có thể giúp xác định xem nó có phải là yếu tố kích hoạt hay không.
Sữa và sản phẩm từ sữa: Tương tự gluten, một số người có thể nhạy cảm với protein trong sữa (casein) hoặc không dung nạp lactose, gây viêm và ảnh hưởng đến triệu chứng lichen xơ hóa.
Đường tinh luyện và thực phẩm chế biến sẵn: Khi một người mắc chứng rối loạn chuyển hóa, lượng glucose lưu thông trong máu của họ sẽ tăng cao và tình trạng tăng đường huyết kéo dài này sẽ bắt đầu quá trình thoái hóa của tình trạng viêm lan rộng. Tình trạng viêm này có liên quan đến triệu chứng lichen xơ hóa, lichen Planus và rất nhiều tình trạng viêm mạn tính khác. Có rất nhiều bằng chứng cho thấy chế độ ăn nhiều đường tinh luyện và tinh bột, ít trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và acid béo omega-3 có thể kích hoạt hệ thống miễn dịch bẩm sinh dẫn đến tình trạng viêm mạn tính.
Vì chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh thành phần của hệ vi sinh vật đường ruột, nên những thay đổi không lành mạnh trong chế độ ăn uống ngắn hạn hoặc dài hạn có thể gây ra sự thay đổi hệ vi khuẩn đường ruột, dẫn đến giảm đa dạng sinh học, sức khỏe đường ruột kém và những thay đổi chuyển hóa không mong muốn.
Trước khi thực hiện bất kỳ thay đổi lớn nào trong chế độ ăn, đặc biệt là việc loại bỏ các nhóm thực phẩm, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ điều trị và/hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Họ có thể đưa ra lời khuyên phù hợp dựa trên tình trạng sức khỏe cụ thể, kết quả xét nghiệm và các bệnh lý đi kèm, đảm bảo chế độ ăn vừa hỗ trợ điều trị lichen xơ hóa vừa cung cấp đủ dinh dưỡng cần thiết.
Xem thêm:
