Bệnh tâm thần là một loại rối loạn chức năng hoạt động của não với nhiều biểu hiện và mức độ khác nhau. Sự gia tăng của tệ nạn xã hội cũng như sự lạm dụng các chất kích thích là một trong những nguyên nhân làm cho tỷ lệ bệnh nhân rối loạn tâm thần gia tăng.
Thuốc phiện (anh túc)
Nhựa cây thuốc phiện thường dùng để hút. Lúc đầu hút vào thấy có sự khoái lạc, tạo cảm giác hưng phấn, làm giảm đau nhức, mệt mỏi. Nhưng càng hút thì càng ngày càng phải tăng liều mới đạt được cảm giác như lần trước. Dần dần người hút bị suy sụp, mất hết nghị lực, ý chí và cả cảm giác không còn.
Morphin
Là chất được dùng làm chất giảm đau và nguyên liệu bán tổng hợp để sản xuất thuốc trị ho, giảm đau, ỉa chảy... trong y học.
Với liều điều trị morphin làm tăng trí tưởng tượng, tạo trạng thái lạc quan. Khi sử dụng liều cao, morphin làm hạ huyết áp, làm giảm dịch tiết, ra mồ hôi nhiều.
Người sử dụng nhiều morphin có mắt bị phù, móng tay và môi thâm tím; bị rối loạn tâm lý, nói không thật, lười biếng, ít chú ý đến vệ sinh thân thể, thường hay ngáp vặt, co đồng tử, thiếu máu, chán ăn nên sút cân, mất ngủ, già trước tuổi, nôn, vã mồ hôi, chảy nước mắt, đau thắt ngực, trầm cảm, thần kinh bị kích thích.
Heroin
Heroin là một loại ma túy bán tổng hợp được dùng để hít hoặc chích. Dùng heroin lần đầu sẽ có cảm giác mơ màng, khoan khoái, quên mọi khổ đau, sầu não, bi thương... Nhưng khi cơn nghiện đến mà không có heroin người sẽ bị đau co thắt. Nếu dùng quá liều heroin thì người sẽ bị tê liệt thần kinh, hôn mê và có thể chết sau vài phút. Nghiện heroin làm cho con người thay đổi về tính cách, trở nên cô độc, thù ghét đồng loại, mất khả năng sinh dục; dễ gây ra các hành vi vi phạm pháp luật.
Cần sa
Cần sa là loại thực vật có tên là Cannabis Sativa L. Còn gọi là cây gai dầu, cây gai mèo, cây đai ma, bồ đà.
Có người sau khi dùng trở nên mất cảm giác, tê dại. Nhưng đa số lại thấy tinh thần lên cao, do đó có hiện tượng lạm dụng. Người sử dụng cười nói luyên thuyên nhưng không gẫy gọn, mạch lạc. Họ như bị thu hút bởi những cảm giác, âm thanh, mùi vị thông thường và thấy những sự việc vụn vặt trở nên hấp dẫn, khêu gợi. Với họ, khái niệm về không gian không còn, họ như bị phân đôi và thời gian như lắng đọng, chậm lại. Họ cảm thấy khát nước và đói. Tim tăng nhịp đập, miệng khô, đi đứng nghiêng ngả mất thăng bằng, cử động chậm chạp, cặp mắt đỏ ngầu, đồng tử giãn. Sau đó khoảng vài ba giờ thì triệu chứng phai nhạt dần rồi rũ rượi và đi vào giấc ngủ triền miên. Người mới dùng lần đầu hoặc dùng quá nhiều có thể có những cảm giác lo sợ, bồn chồn hoặc ý nghĩ hoang tưởng. Đôi khi có người như bị man dại, loạn trí, trầm buồn có ý muốn quyên sinh, cần được điều trị khẩn cấp.
Người dùng nhiều cần sa trở nên phụ thuộc vào nó, không có không chịu được và mỗi ngày cần nhiều hơn mới cảm thấy thỏa mãn. Khi nhớ thuốc mà không hít thì ngáp ngắn ngáp dài, mất ngủ, chảy nước miếng, đổ mồ hôi, buồn nôn, tay chân run rẩy, nhiệt độ cơ thể tăng, ăn không ngon, trở nên bẳn tính, cáu gắt, buồn bã.
Cocaine
Cocaine là một chất tự nhiên được chiết xuất từ lá cây coca, là hợp chất thiên nhiên, có tác dụng kích thích thần kinh trung ương và gây nghiện. Dùng cocain lúc đầu thấy sảng khoái do tinh thần được kích thích, có những phản xạ hưng phấn, sau đó bị mê man. Dùng ở liều cao sẽ để lại di chứng rối loạn chức năng cơ quan thần kinh, sẽ gây ngộ độc cho người, làm chân tay co quắp, liệt hô hấp và tuần hoàn, có thể gây ra tử vong.
Ma túy tổng hợp (amphetamin, ecstasy)
Sau khi uống, hít ecstasy trong vòng 10 - 20 phút thuốc sẽ tác động trực tiếp vào não bộ, gây kích thích thần kinh trung ương, tạo ảo giác ở người sử dụng trong nhiều giờ liền. Ảo giác đó làm cho người uống thuốc có trạng thái sung mãn, tự tin, nhiệt độ cơ thể tăng tạo cảm giác nóng bỏng, thích thực hiện những hành vi có cảm xúc mạnh, đặc biệt khi đi kèm với âm thanh có cường độ lớn. Khi thuốc đã ngấm, con người bị kích động cuồng nhiệt và có những hành vi kỳ lạ như lắc lư quay cuồng (nên được gọi là thuốc lắc), la hét, đập phá đồ đạc, cởi bỏ quần áo và quan hệ tình dục tập thể…
Tác hại của ecstasy đối với tinh thần, sức khỏe và tâm lý xuất hiện rất nhanh. Đối với người đã dùng 3 ngày liên tục, đến ngày thứ 4 nếu không có thuốc là đã bắt đầu có những triệu chứng như suy sụp, chán chường, lo lắng, trầm cảm hoang tưởng, mất trí nhớ, mất phương hướng; lâu dần sẽ dẫn đến tâm thần.
Về thể chất, do cơ thể bị kích động mạnh, tiêu phí năng lượng và mất nhiều nước, thân nhiệt tăng, mất ngủ triền miên, biếng ăn... nên dẫn đến suy kiệt; trạng thái hưng phấn tạo ra từng cơn ảo giác, gây rối loạn nhịp tim dễ dẫn đến trụy tim mạch và đột tử.
Về tâm lý, thuốc lắc kích thích hệ thần kinh trung ương nên thường xuyên tạo trạng thái kích động và căng thẳng; lâu dần người sử dụng thuốc lắc mất khả năng tình dục, nữ thì dễ bị sảy thai.
Caffein
Uống cà phê đã trở thành thói quen không thể thiếu của nhiều người. Tuy nhiên, tình trạng nghiện cà phê cũng kéo theo những phiền nhiễu, một trong số đó là chứng rối loạn tâm lý. Các nhà nghiên cứu khẳng định: thường xuyên sử dụng caffein sẽ dẫn tới hiện tượng phụ thuộc của cơ thể, một dạng nghiện nhẹ. Người dùng nhiều caffein sẽ trở nên cáu gắt, hay đau đầu hoặc có cảm giác lịm đi khi không nạp đủ liều lượng. Theo các chuyên gia, mỗi ngày chỉ cần đưa 100mg caffein vào cơ thể (tương đương nửa tách cà phê), chúng ta có thể hình thành hiện tượng phụ thuộc caffein, dẫn tới các triệu chứng nghiện, trong đó các triệu chứng thường gặp nhất bao gồm: đau đầu, mệt mỏi, đờ đẫn, trầm cảm, cáu gắt, khó tập trung, đau nhức, cơ co cứng. Triệu chứng bắt đầu xảy ra trong vòng 12-24 giờ sau khi ngưng sử dụng caffein. Sự khó chịu lên cao nhất trong 2 ngày đầu tiên và có thể kéo dài tới hàng chục ngày.
Nicotin
Thuốc lá chứa nicotin. Khi hút thuốc, nicotin vào máu, dính vào thụ thể acetylcholine trong não. Nicotin làm người hút thuốc phê gấp mười lần nghiện ma túy như chất heroin, cocain, hay mphetamine. Nicotin kích thích sinh ra dopamine, làm kích thích trí não, con người thấy tỉnh táo ra. Nếu đột nhiên ngưng nicotin, thì chất dopamine sẽ thụt giảm, làm rối loạn tâm thần, mệt mỏi, bứt rứt và cảm thấy mất năng lực làm việc. Nicotin cũng sinh ra serotonine trong máu làm cho con người vui vẻ, sảng khoái, giảm buồn phiền. Người hút thuốc lá chỉ cần hít vài hơi, trong vài phút là thấy huyết áp máu tăng cao, nhịp tim đập nhanh và mạch máu ngoại biên co nhỏ lại.
Do quá trình tiếp xúc lâu dài với nicotin làm hoạt động của não bị lệ thuộc vào nicotin, khi cai thuốc lá, nicotin trong máu mất đi làm cơ thể biểu hiện thành hội chứng cai thuốc lá. Đó là tập hợp các biểu hiện tâm thần kinh và thể chất, bao gồm: rối loạn cảm xúc, rối loạn giấc ngủ - có thể mất ngủ hoặc ngủ nhiều hơn, rối loạn khí chất - cảm thấy bứt rứt, hay cáu gắt, nổi giận; cảm giác lo âu, bất an; mất tập trung vào các công việc làm thường ngày; cảm giác sốt ớn lạnh hay rùng mình, nổi da gà; thèm ăn và ăn nhiều hơn - có thể làm tăng cân nhanh và nhiều.
Hội chứng cai thuốc lá thông thường xuất hiện nhanh chóng trong vòng 24 giờ sau cai thuốc lá, tăng đến tối đa trong 7 ngày rồi giảm dần 4 - 6 tuần. Độ nặng, diễn tiến, triệu chứng nổi bật của hội chứng cai thuốc lá tùy thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ nghiện của người hút thuốc lá nặng hay nhẹ, thời gian người nghiện thuốc lá tiếp xúc với thuốc lá dài hay ngắn, đặc điểm tâm thần kinh - thể chất của từng cá nhân.
ThS. Nguyễn Vân Anh