Chặn đứng tai biến nhờ tuân thủ quy trình

Trước đây khi chưa có thuốc artesunate tiêm, việc điều trị sốt rét nặng và ác tính chủ yếu dựa vào nguồn thuốc quinine tiêm. Trong lúc làm nhiệm vụ chỉ đạo, giám sát công tác tại thực địa, tôi đã gặp một trường hợp có nguy cơ tử vong đã được phát hiện và chặn đứng do việc chỉ định điều trị thuốc quinine tiêm không đúng.

Quinine là loại thuốc điều trị sốt rét cổ điển, truyền thống nhưng có hiệu lực cao đã được các nhà khoa học khẳng định và công nhận. Trước khi có thuốc artesunate tiêm được chiết xuất từ cây thanh hao hoa vàng sử dụng để điều trị các trường hợp sốt rét nặng và sốt rét ác tính, thuốc quinine tiêm vẫn là loại thuốc chiến lược để xử trí các trường hợp này cũng như sốt rét kháng thuốc. Ngoài dạng viên quinine sulfate, thuốc còn được sản xuất dưới dạng tiêm như quinine chlorhydrate hay quinine hydrochloride dùng để tiêm bắp và quinine dichlorhydrate hay quinine dihydrochloride dùng để tiêm truyền tĩnh mạch. Trước thời điểm có thuốc artesunate tiêm, tất cả cơ sở y tế ở các tuyến đều được cung cấp, trang bị khá phổ biến thuốc quinine tiêm dưới dạng chlorhydrate dùng tiêm bắp thịt và dichlorhydrate dùng tiêm truyền tĩnh mạch để xử trí những trường hợp sốt rét nặng và ác tính.

Kiểm tra, đối chiếu giúp giảm thiểu tai biến y khoa.

Trong một đợt đi chỉ đạo, giám sát, kiểm tra hoạt động công tác điều trị tại huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế thuộc vùng sốt rét lưu hành nặng lúc bấy giờ, lãnh đạo bệnh viện cho biết vừa mới tiếp nhận một bệnh nhân sốt rét nặng, có dấu hiệu đe dọa ác tính từ trạm y tế xã chuyển lên đã được bác sĩ khám, chẩn đoán và cho chỉ định điều trị. Tôi được mời xuống phòng bệnh để xem xét, thăm khám và tham gia đóng góp ý kiến trong việc chẩn đoán, điều trị bệnh nhân này sau khi một bác sĩ được phân công phụ trách điều trị và theo dõi bệnh. Trong lúc thăm khám người bệnh và trước khi xem xét việc chỉ định điều trị của bệnh án, y tá điều dưỡng đã chuẩn bị sẵn sàng cho việc thực hiện y lệnh vì diễn biến lâm sàng của bệnh nhân khá trầm trọng. Sau khi kiểm tra bệnh án, một vấn đề được phát hiện trong y lệnh không phù hợp là bác sĩ đã chỉ định dùng thuốc quinine chlorhydrate 500mg tiêm đường tĩnh mạch, trong lúc đó y văn và phác đồ điều trị sốt rét quy định dạng thuốc này chỉ được sử dụng để tiêm bắp thịt. Tôi đã kịp thời trao đổi với bác sĩ điều trị và lãnh đạo bệnh viện chỉ định cho y tá điều dưỡng dừng ngay y lệnh này để thay thế bằng dạng thuốc quinine dichlorhydrate 500mg có thể tiêm truyền tĩnh mạch. Tìm hiểu thêm về vấn đề ra y lệnh, được biết bác sĩ điều trị là một cán bộ nữ ở thành phố, mới ra trường đến nhận công tác tại một huyện miền núi nên tư tưởng tâm lý chưa ổn định, chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc khám chữa bệnh... Tuy vậy, y tá điều dưỡng ở đây là người có thâm niên công tác, đã quen việc thực hiện y lệnh điều trị sốt rét nặng và ác tính bằng thuốc quinine tiêm cũng đã bày tỏ được kiến thức khá vững vàng của mình là quinine chlorhydrate (quinine hydrochloride) chỉ được tiêm bắp thịt, khi tiêm dễ gây áp-xe nên cần tiêm bắp sâu và bảo đảm vô khuẩn; còn quinine dichlorhydrate (quinine dihydrochloride) mới có thể sử dụng để tiêm truyền bằng đường tĩnh mạch sau khi được pha loãng với dung dịch NaCl 0,9% hoặc glucose 5%. Trường hợp này nếu bản thân tôi không phát hiện, chặn đứng y lệnh thì chính y tá điều dưỡng tại đây cũng sẽ phát hiện và kịp thời báo cáo để điều chỉnh chỉ định của bác sĩ điều trị nhằm ngăn ngừa tai biến y khoa có thể xảy ra.

Trong quy trình quy định của việc sử dụng thuốc điều trị tại các cơ sở y tế, nhân viên y tế cần phải thực hiện bảo đảm yêu cầu “3 tra, 5 đối”. 3 tra có nghĩa là phải tiến hành kiểm tra 3 nội dung như họ tên bệnh nhân, tên thuốc sử dụng, liều lượng thuốc. 5 đối có nghĩa là phải tiến hành đối chiếu 5 nội dung như số giường bệnh và buồng bệnh, nhãn thuốc, chất lượng thuốc hiện tại, đường dùng thuốc, thời gian dùng thuốc. Trên cơ sở các nội dung kiểm tra, đối chiếu này, hiện nay việc sử dụng thuốc điều trị được chỉ định thực hiện 5 đúng, có nghĩa là phải đúng 5 nội dung như đúng người bệnh, đúng thuốc, đúng liều, đúng đường dùng thuốc, đúng thời gian. Nếu các cơ sở y tế thực hiện đầy đủ những nội dung này sẽ góp phần chặn đứng được tai biến y khoa có thể xảy ra do việc dùng thuốc không bảo đảm yêu cầu.

BS. Nguyễn Võ Hinh

Tai biến y khoa dẫn đến nhiều ca tử vong ở Hoa Kỳ

Tai biến y khoa qua những câu chuyện ở phòng cấp cứu

Bác sĩ treo cổ, tai biến sau sự cố y khoa