Để chẩn đoán xác định bệnh sốt rét, một số phương pháp chẩn đoán miễn dịch cho kết quả nhanh, có độ nhạy và độ đặc hiệu cao nhưng chỉ xác định được chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum đơn thuần như kỹ thuật Paracheck P.f hoặc Optimal... Nếu bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng Plasmodium vivax hoặc nhiễm phối hợp cả hai loại thì khả năng các xét nghiệm chẩn đoán nhanh này bị hạn chế. Nhằm khắc phục mặt tồn tại, kỹ thuật Bioline SD Malaria Pf/Pv được sử dụng để chẩn đoán nhanh bệnh nhân sốt rét do nhiễm chủng loại Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax, kể cả nhiễm phối hợp hai chủng loại.
Kỹ thuật xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét thường quy
Từ trước đến nay, để chẩn đoán xác định ký sinh trùng sốt rét, phương pháp thường quy thường được sử dụng là xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng trên lam máu nhuộm dung dịch giemsa bằng kính hiển vi quang học. Đây là một phương pháp chẩn đoán hình thái học tương đối chuẩn nhưng kết quả thu được phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mật độ ký sinh trùng sốt rét, chất lượng hóa chất giemsa nhuộm, các thành phần của máu, trang thiết bị kính hiển vi quang học, trình độ kỹ thuật của xét nghiệm viên... Khi xét nghiệm lam máu, một số trường hợp khó phát hiện được ký sinh trùng sốt rét khi mật độ của ký sinh trùng trong máu quá thấp, xét nghiệm viên dễ bỏ sót các lam máu của bệnh nhân bị nhiễm phối hợp cả hai chủng loại Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax; thời gian trả lời kết quả xét nghiệm thường chậm sau 30 phút hoặc hơn. Mặc dù vậy nhưng kỹ thuật xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa soi bằng kính hiển vi quang học là một kỹ thuật cổ điển, thường quy vẫn được xem là một phương pháp chuẩn cần được thực hiện song song với phương pháp xét nghiệm nhanh bằng kỹ thuật chẩn đoán miễn dịch ở những cơ sở điều trị có kính hiển vi để kiểm chứng, đối chiếu, so sánh, bổ sung kết quả.
Xét nghiệm chẩn đoán nhanh với kỹ thuật miễn dịch Bioline SD Malaria Pf/Pv
Chẩn đoán nhanh bệnh nhân sốt rét bị nhiễm Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax và nhiễm phối hợp cả hai loại được thực hiện bằng phương pháp chẩn đoán miễn dịch Bioline SD Malaria Pf/Pv, một sản phẩm kỹ thuật do nước Đức sản xuất. Que thử của kỹ thuật Bioline SD Malaria Pf/Pv cũng tương tự như que thử Paracheck Pf. Lấy 10 µl huyết tương hoặc huyết thanh hay 20 µl máu toàn phần của bệnh nhân cần xét nghiệm nhỏ vào giếng thử 3 giọt với dung dịch rửa. Để chờ thời gian 5 phút và đọc kết quả bằng mắt thường trong vòng từ 15 đến 20 phút ở giếng kết quả. Nếu có 1 vạch đỏ ở mốc C (chứng) là kết quả âm tính. Nếu có 2 vạch đỏ, 1 vạch ở mốc C và 1 vạch ở mốc số 1 là kết quả dương tính với Plasmodium falciparum. Nếu có 2 vạch đỏ, 1 vạch ở mốc C và 1 vạch ở mốc số 2 là kết quả dương tính với Plasmodium vivax. Phương pháp này phát hiện được kháng thể IgG, IgM, IgA của hai chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Dùng huyết thanh của bệnh nhân để thử nghiệm sẽ cho kết quả nhanh hơn và nhìn rõ hơn là dùng máu toàn phần. Ưu điểm của kỹ thuật là thao tác đơn giản, thời gian đào tạo xét nghiệm viên thực hiện kỹ thuật ngắn và không cần thực hành nhiều lần, không phụ thuộc vào mật độ ký sinh trùng sốt rét trong máu và trình độ kỹ thuật của xét nghiệm viên. Nhược điểm của phương pháp chẩn đoán nhanh bằng xét nghiệm miễn dịch là không xác định được mật độ của ký sinh trùng sốt rét trong 1 mm3 máu. Thực tế ở các cơ sở điều trị, nên áp dụng phương pháp chẩn đoán Bioline SD Malaria Pf/Pv kết hợp với phương pháp xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa để phát hiện nhanh, chính xác chủng loại ký sinh trùng sốt rét, giúp cho việc điều trị bệnh kịp thời, góp phần hạ thấp tỷ lệ tử vong do bệnh sốt rét.
Theo TS. Nguyễn Văn Tiến, Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội nghiên cứu và thông báo, tỷ lệ phát hiện ký sinh trùng sốt rét bằng phương pháp xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa và phương pháp chẩn đoán nhanh bằng kỹ thuật miễn dịch có kết quả như nhau nhưng tỷ lệ phát hiện nhiễm phối hợp hai chủng loại Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax của kỹ thuật xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa thấp hơn kỹ thuật miễn dịch Bioline SD Malaria Pf/Pv. Về giá trị kinh tế, một xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa chi phí mất khoảng 30.000 đồng và một xét nghiệm chẩn đoán nhanh Bioline SD Malaria Pf/Pv chi phí mất khoảng 50.000 đồng. Mặc dù vậy, mỗi phương pháp có một số ưu điểm và nhược điểm khác nhau; cần vận dụng kết hợp cả hai nếu có điều kiện để thực hiện việc phát hiện, điều trị bệnh sốt rét kịp thời, đáp ứng được hiệu quả và không để xảy ra tử vong.
BS. Nguyễn Trâm Anh