Có thể nói, ứng dụng hình ảnh học y khoa ngày nay được xem như cuộc phẫu thuật đầu tiên để thám sát cho bệnh nhân, bác sĩ chẩn đoán hình ảnh chính là nhà phân tích hình ảnh và cung cấp những dữ liệu đầu tiên, những dự liệu bằng “cái nhìn xuyên thấu” giúp các bác sĩ lâm sàng có những hướng xử trí phù hợp.
Những tiến bộ hiện nay cho phép “cắt” cơ thể thành từng lát mỏng, phóng đại những chi tiết nhỏ nghi ngờ bệnh lý, “quan sát” được chức năng hoạt động của bộ phận cơ thể... có thể phát hiện ung thư ở giai đoạn chưa có biểu hiện triệu chứng hay chưa thể phát hiện được bằng bất kỳ xét nghiệm sinh hóa nào khác.
Chẩn đoán hình ảnh trong phát hiện ung thư
Theo Hội Ung thư Mỹ, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh được khuyến cáo rất chi tiết cho từng loại ung thư thường gặp bao gồm: ung thư phổi, vú, gan, tuyến giáp, đại trực tràng...
Chụp cắt lớp và định vị kim sinh thiết 4D trong ung thư phổi
Hiện nay, sự ra đời của các máy chụp cắt lớp đa dãy với liều nhiễm xạ tia X rất thấp đã giúp phương pháp chụp này như một phương pháp phát hiện sớm ung thư ở diện rộng. Những nghiên cứu ở Mỹ và châu Âu về áp dụng chụp cắt lớp ngực liều thấp (low dose CT scanner) cho thấy khả năng phát hiện sớm ung thư phổi cao gấp nhiều lần chụp Xquang thường quy.
Để phát hiện ung thư phổi, phương pháp thường quy nhất là chụp Xquang tim phổi. Phim chụp Xquang có thể thấy một khối mờ ở phổi, tuy nhiên ít người biết rằng phim chụp Xquang tim phổi chỉ giúp phát hiện được những khối u đã lớn (đường kính trên 5cm). Thông thường, những người trên 40 tuổi có nguy cơ cao bị ung thư phổi (hút thuốc chủ động hoặc thụ động, người làm việc trong môi trường khói bụi, có người thân bị ung thư phổi...) được khuyến cáo đi chụp cắt lớp vi tính ngực liều thấp mỗi năm một lần (xin nhấn mạnh là liều thấp). Khi chụp cắt lớp ngực, rất nhiều người có một hoặc vài nốt mờ nhỏ trong phổi với kích thước 10mm. Trường hợp nghi ngờ không phải u lành thì các bác sĩ có thể tiến hành thủ thuật chọc kim vào khối u để lấy tế bào xét nghiệm khẳng định u lành hay ung thư. Việc chọc để lấy bệnh phẩm (gọi là sinh thiết) được thực hiện bởi bác sĩ chẩn đoán hình ảnh dưới hướng dẫn của máy chụp cắt lớp vi tính. Máy chụp sẽ định vị chính xác vị trí của đầu kim sinh thiết vào khối u để bảo đảm chắc chắn lấy đúng bệnh phẩm từ khối u. Sau khi sinh thiết xong, người bệnh có thể ra viện trong ngày. Hiện nay, một số máy chụp cắt lớp cho phép quan sát hình ảnh theo thời gian thực (định vị kim sinh thiết 4D) giúp lấy được bệnh phẩm ở những vị trí rất khó như sát mạch máu, cạnh tim... mà trước đây là “vùng cấm” trong chẩn đoán ung thư phổi.
Chụp cắt lớp vú 3D phát hiện sớm ung thư
Cũng như các ung thư khác, đến khi có triệu chứng chảy dịch hoặc sờ được bằng tay thường bệnh đã ở giai đoạn muộn. Xét nghiệm máu cũng không thể dùng để phát hiện sớm ung thư vú bởi vì nồng độ CA 15-3 chỉ tăng trong 10% ung thư vú giai đoạn sớm và chất này cũng tăng trong một số bệnh lý khác. Vì vậy, việc phát hiện sớm ung thư vú nhờ cả vào các phương pháp chẩn đoán hình ảnh: Xquang vú/cắt lớp vú, siêu âm, chụp cộng hưởng từ, sinh thiết dưới hướng dẫn hình ảnh.
Siêu âm vú có thể thấy được những u nhỏ nhưng hạn chế của siêu âm là không thấy được những nốt vôi hóa nhỏ vốn thường gặp trong ung thư vú. Xquang tuyến vú bổ trợ cho siêu âm ở chỗ thấy được rất rõ những nốt vi vôi hóa nhưng độ phân giải không cao bằng siêu âm và thông tin rất ít ở người có vú đặc.
Chụp Xquang và siêu âm vú là hai phương pháp bổ trợ cho nhau trong việc phát hiện sớm ung thư vú. Những phụ nữ có nguy cơ cao hoặc phụ nữ trên 40 tuổi được khuyên nên đi chụp Xquang vú và siêu âm vú 6-12 tháng một lần để phát hiện những khối u tuyến vú khi còn rất nhỏ.
Trong tương lai, chụp Xquang vú sẽ được thay thế bởi chụp cắt lớp vú 3D. Ưu điểm của cắt lớp vú là lát cắt rất mỏng, tái tạo được nhiều hướng khác nhau cho độ phân giải cao hơn Xquang rất nhiều trong khi liều tia X ở mức rất thấp. Phương pháp chụp cắt lớp này đang được dùng rộng rãi ở nhiều nước phát triển.
Chụp cộng hưởng từ vú là phương pháp mạnh nhất để chẩn đoán ung thư vú nhờ vào độ phân giải cao, có thể đánh giá được đến mức độ chuyển hóa của khối u. Phương pháp này đắt tiền nên chỉ định hạn chế ở những người đã phát hiện khối u trên các phương tiện khác nhưng chưa biết rõ bản chất.
Trong trường hợp cần thiết, khối u vú có thể được làm sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm hoặc Xquang vú để khẳng định tính chất lành tính hay ác tính. Sinh thiết dưới hướng dẫn của siêu âm thường dùng hơn và thường là một thủ thuật ngoại trú, bệnh nhân có thể ra viện sau khi làm sinh thiết vài giờ. Việc sinh thiết cũng được tiến hành bởi các bác sĩ chẩn đoán hình ảnh can thiệp với định vị của hình ảnh thay vì chọc kim bằng sờ nắn như trước đây.
Chụp CT đại tràng nội soi ảo phát hiện ung thư
Chụp CT đại tràng nội soi ảo được áp dụng nhiều nhờ sự ra đời của các máy chụp cắt lớp đa dãy. Các lát cắt ngang rất mỏng sẽ được phần mềm máy tính tái tạo lại như hình ảnh nội soi mà không phải luồn dây soi vào tất cả các đoạn của đại tràng. Trước khi chụp, người bệnh được làm sạch đại tràng bằng thuốc. Trong quá trình chụp, người bệnh sẽ được luồn một ống vào hậu môn để bơm căng đại tràng bằng khí carbonic. Chụp cắt lớp không xâm lấn nên bệnh nhân không cần gây mê hay bất kỳ thuốc an thần nào. Nếu bệnh nhân chuẩn bị tốt cùng với một máy chụp cắt lớp hiện đại (từ 128 dãy trở lên) thì kết quả nội soi ảo gần tương tự nội soi xâm lấn bằng ống soi.
Hội Ung thư Mỹ khuyên: Những người trên 50 tuổi cần xét nghiệm máu trong phân mỗi năm một lần, chụp CT đại tràng nội soi ảo 5 năm một lần.
Lời khuyên của thầy thuốc
Không có một phương pháp chẩn đoán và điều trị chung cho tất cả các loại ung thư nhưng với sự phát triển của các kỹ thuật hình ảnh hiện nay, nếu vận dụng tốt từng phương tiện hình ảnh cho mỗi loại ung thư khác nhau thì khả năng phát hiện sớm bệnh là rất cao. Các kỹ thuật hình ảnh phát triển không chỉ giúp chẩn đoán, phát hiện khối u ở giai đoạn còn rất nhỏ mà còn hỗ trợ cho bác sĩ điện quan trong sinh thiết chẩn đoán mức độ ác tính của bệnh cũng là mô hình mà các nước phát triển đang làm rất thành công...