Chán ăn tâm thần ở trẻ em nguy hiểm như thế nào?

Không còn là căn bệnh "của người lớn", chán ăn tâm thần đang len lỏi vào đời sống trẻ nhỏ, với những biểu hiện âm thầm nhưng hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Phụ huynh dễ nhầm lẫn với chứng biếng ăn thông thường, trong khi thực chất đây là một rối loạn tâm thần phức tạp, cần được can thiệp y tế và tâm lý kịp thời.

Khi trẻ nhỏ sợ… ăn

Chán ăn tâm thần, hay còn gọi là Anorexia Nervosa, là một rối loạn hành vi ăn uống có tính chất tâm lý, thường thấy ở tuổi vị thành niên. Tuy nhiên, thời gian gần đây, các chuyên gia y tế quốc tế cảnh báo tình trạng này đang xuất hiện ngày càng nhiều ở trẻ em dưới 12 tuổi, với diễn biến nhanh và mức độ nguy hiểm không thua kém người lớn.

Trẻ mắc chán ăn tâm thần thường từ chối ăn hoặc ăn rất ít, có hành vi kiểm soát cân nặng cực đoan như ép mình tập thể dục quá mức, nôn sau khi ăn, sử dụng thuốc xổ. Đặc biệt, trẻ có thể sợ hãi việc tăng cân một cách vô lý, dù cơ thể đã gầy gò hoặc thậm chí suy dinh dưỡng. Nhiều trẻ phát triển các "nghi thức" ăn uống kỳ lạ như cắt nhỏ thức ăn, ăn chậm, chỉ chọn một vài loại thực phẩm nhất định, hoặc né tránh hoàn toàn bữa ăn cùng gia đình.

Không chỉ là vấn đề cân nặng

Chán ăn tâm thần không đơn giản chỉ là "biếng ăn" hay "kén chọn thực phẩm" như nhiều phụ huynh nghĩ. Đây là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng, nếu không can thiệp kịp thời có thể gây ra nhiều hậu quả nặng nề như:

• Rối loạn tim mạch, tụt huyết áp, loạn nhịp tim
• Mất cân bằng điện giải, nguy cơ suy thận
• Loãng xương, chậm phát triển chiều cao
• Suy gan, tổn thương chức năng nội tiết
• Rối loạn tâm thần đi kèm như trầm cảm, lo âu, ám ảnh cưỡng chế

Trẻ bị chán ăn tâm thần không chỉ đối mặt với nguy cơ tử vong cao nhất trong các bệnh lý tâm thần (theo số liệu từ WHO), mà còn phải gánh chịu hệ lụy lâu dài về sức khỏe thể chất và tinh thần, thậm chí kéo dài sang tuổi trưởng thành.

Vì sao trẻ mắc chán ăn tâm thần?

Nguyên nhân gây ra rối loạn này rất phức tạp, thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Yếu tố sinh học: Trẻ có tiền sử gia đình mắc rối loạn lo âu, trầm cảm hoặc ăn uống có nguy cơ cao hơn.
• Yếu tố tâm lý: Những trẻ cầu toàn, nhạy cảm hoặc có lòng tự trọng thấp dễ phát triển hành vi kiểm soát cơ thể.
• Tác động xã hội – văn hóa: Áp lực từ môi trường, mạng xã hội, quảng cáo, phim ảnh khiến trẻ sớm hình thành suy nghĩ méo mó về hình thể, cho rằng "gầy mới đẹp", "ốm mới được yêu quý".

Thậm chí ở một số nước như Úc, người ta ghi nhận nhiều ca bệnh ở trẻ mới 8–10 tuổi, chỉ vì tiếp xúc quá sớm với các hình ảnh lý tưởng hóa về thân hình mảnh mai trên mạng xã hội.

Chẩn đoán: Không thể nhìn bằng mắt thường

Việc chẩn đoán chán ăn tâm thần ở trẻ em thường khó khăn hơn người lớn vì trẻ chưa diễn đạt được cảm xúc đầy đủ, dễ che giấu hành vi hoặc chưa ý thức được vấn đề. Theo tiêu chuẩn DSM-5, để xác định mắc bệnh, trẻ cần có các biểu hiện:

• Hạn chế ăn kéo dài, không tăng cân hoặc sụt cân đáng kể so với mức tăng trưởng tiêu chuẩn.
• Sợ hãi dai dẳng về việc tăng cân, dù đang thiếu cân.
• Nhận thức sai lệch về hình thể, ví dụ luôn cho rằng mình "béo" dù gầy.

Ở trẻ em, dấu hiệu "cân nặng thấp" cần đánh giá dựa trên biểu đồ tăng trưởng, không chỉ bằng chỉ số BMI thông thường.

Chữa chán ăn tâm thần ở trẻ em như thế nào?

Chán ăn tâm thần ở trẻ em không thể chữa bằng cách "ép ăn" hay "nói lý lẽ", mà cần một lộ trình can thiệp toàn diện, đa chuyên ngành:

1. Hồi phục dinh dưỡng

Đây là ưu tiên hàng đầu. Trẻ cần được phục hồi cân nặng dần dần bằng chế độ ăn đặc biệt, đảm bảo năng lượng, vi chất. Trong trường hợp nặng, trẻ phải nhập viện, truyền dịch hoặc cho ăn qua ống dạ dày.

2. Tâm lý trị liệu

Phương pháp Family-Based Treatment (FBT), còn gọi là mô hình Maudsley, được chứng minh là hiệu quả nhất với trẻ nhỏ. Phụ huynh được huấn luyện để giám sát bữa ăn, hỗ trợ tâm lý và thiết lập ranh giới hợp lý cho trẻ.

Ngoài ra, liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) cũng được áp dụng để điều chỉnh suy nghĩ lệch lạc về hình thể, cảm xúc và thói quen ăn uống.

3. Hỗ trợ y tế

Các bác sĩ nhi, chuyên gia dinh dưỡng, bác sĩ tâm thần và giáo viên cần phối hợp để theo dõi tiến triển bệnh, đảm bảo trẻ được can thiệp đồng bộ.

Cần phát hiện sớm – Đừng chờ đến khi trẻ sụt cân

Can thiệp sớm chính là yếu tố then chốt giúp trẻ phục hồi hoàn toàn. Phụ huynh và giáo viên nên cảnh giác nếu thấy trẻ:

• Bắt đầu tính toán calo, né tránh bữa ăn.
• Gầy nhưng vẫn phàn nàn "con béo quá".
• Tập thể dục quá mức, có dấu hiệu lo âu, trầm cảm.
• Không tăng cân trong thời gian dài.

Việc nâng cao nhận thức, xây dựng chương trình sàng lọc sớm tại trường học, đào tạo chuyên gia và tư vấn tâm lý cho phụ huynh là điều cấp thiết trong bối cảnh xã hội đang đô thị hóa và tiếp cận mạng xã hội ngày càng nhiều.

Chán ăn tâm thần ở trẻ em không chỉ là một chứng bệnh đơn thuần mà là hồi chuông cảnh báo về sức khỏe tâm lý trẻ nhỏ trong thế giới hiện đại. Can thiệp sớm, phối hợp đa ngành và sự thấu hiểu từ gia đình chính là chiếc chìa khóa để trẻ trở lại hành trình phát triển khỏe mạnh – cả về thể chất lẫn tinh thần.

Chán ăn, đầy bụng tưởng đơn giản, đi khám phát hiện ung thư gan giai đoạn cuối

SKĐS - Chỉ vì chủ quan với triệu chứng đầy bụng và chán ăn kéo dài, một người đàn ông 60 tuổi ở Trung Quốc đã bỏ lỡ “thời điểm vàng” để phát hiện sớm ung thư gan. Khi đến bệnh viện thăm khám, ông được chẩn đoán mắc ung thư gan giai đoạn cuối, các tế bào đã di căn, không còn khả năng phẫu thuật.