Chán ăn tâm lý: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa

Chán ăn, mệt mỏi, buồn nôn… cảnh giác với hạ natri máuSKĐS - Hạ natri máu là rối loạn điện giải thường gặp trên lâm sàng với các triệu chứng không điển hình. Khá nhiều người bệnh chỉ có biểu hiện chán ăn, mệt mỏi, buồn nôn… nên thường hay chủ quan, khi các biểu hiện nặng xuất hiện cơn co giật thì mới nhập viện.

Nội dung

• 1. Tổng quan chán ăn tâm lý
• 2. Nguyên nhân chán ăn tâm lý
• 3. Triệu chứng và dấu hiệu chán ăn tâm lý
• 4. Điều trị chán ăn tâm lý
• 5. Phòng ngừa chứng chán ăn tâm lý

1. Tổng quan chán ăn tâm lý

Hai loại chán ăn tâm thần được nhận diện:

• Kiểu hạn chế: Bệnh nhân hạn chế lượng thức ăn ăn vào nhưng không thường xuyên có hành vi cuồng ăn và tự đào thải thức ăn; một số bệnh nhân tập thể dục quá mức.
• Kiểu rối loại cuồng ăn/tự đào thải thức ăn: Người bệnh thường xuyên cuồng ăn hoặc nôn ra và lạm dụng thuốc nhuận tràng, thuốc lợi niệu, hoặc rửa ruột.

Những người bị các chứng rối loạn ăn uống có những hành vi ăn uống rối loạn và niềm tin méo mó với những nỗi lo lắng thái quá về cân nặng, hình dáng, ăn uống và hình ảnh cơ thể.

Người bị mắc chứng chán ăn tâm thần có thể đặt mức hạn chế hà khắc cho lượng và loại thức ăn mà họ tiêu thụ. Họ có thể không thể duy trì cái được xem là cân nặng khỏe mạnh. Họ cũng có thể bị giảm một lượng cân nặng đáng kể trong một khoảng thời gian ngắn. Kể cả khi những người mắc chứng chán ăn tâm thần đang bị thiếu cân thì họ sẽ vẫn có nỗi sợ hãi rất lớn về việc tăng cân hoặc bị ‘béo’. Những người mắc chứng chán ăn tâm thần cũng có thể tham gia vào việc ăn uống vô độ hoặc các hành vi bù.

2. Nguyên nhân chán ăn tâm lý

Những yếu tố nguy cơ góp phần vào việc mắc bệnh được biết đến bao gồm:

• Tính dễ bị tổn thương gen. Có bằng chứng chứng minh rằng các chứng rối loạn ăn uống có cơ sở di truyền. Điều này có nghĩa là một người có thể kế thừa khả năng phát triển chứng Anorexia Nervosa, Bulimia Nervosa hoặc háu ăn. Cũng có bằng chứng rằng ảnh hưởng di truyền này không đơn giản là do sự kế thừa của bất kỳ gien nào mà còn là do một tương tác phức tạp hơn rất nhiều giữa nhiều gen và các yếu tố gen không kế thừa gây ra.
• Các yếu tố tâm lý. Những yếu tố này bao gồm chủ nghĩa hoàn hảo, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, chứng loạn thần kinh chức năng, chứng hay xúc động tiêu cực, sự trốn tránh tác hại và thiếu tự trọng.
• Những ảnh hưởng văn hóa-xã hội. Bằng chứng cho thấy rằng những ảnh hưởng văn hóa-xã hội có vai trò trong việc phát triển các chứng rối loạn ăn uống, cụ thể là giữa những người tiếp thu lý tưởng về vẻ đẹp của sự gầy gò...

3. Triệu chứng và dấu hiệu chán ăn tâm lý

Chứng chán ăn tâm thần có thể nhẹ và thoáng qua hoặc nghiêm trọng và lâu dài. Sự bận tâm và lo lắng về tăng cân ngay cả khi đã xuất hiện biểu hiện hốc hác.

Chán ăn là một sự nhầm lẫn trong việc sử dùng từ vì sự thèm ăn thường kéo dài cho đến khi bệnh nhân trở nên suy mòn.

Họ chuẩn bị các món ăn công phu cho người khác.

Bệnh nhân bận tâm với thức ăn: nghiên cứu chế độ ăn uống và năng lượng, tích trữ, giấu giếm và lãng phí thức ăn. Họ thu thập các công thức nấu ăn.

• Bệnh nhân thường phóng đại lượng thức ăn của họ và hành vi che giấu, ví dụ như gây nôn. Cuồng ăn/tự đào thải thức ăn xảy ra ở 30 đến 50% số bệnh nhân.
• Bị đầy bụng, khó chịu ở bụng, và táo bón.
• Hầu hết phụ nữ mắc chứng biếng ăn tâm thần đều ngừng kinh nguyệt.
• Bệnh nhân thường mất quan tâm đến tình dục.
• Bị trầm cảm. Có suy nghĩ méo mó về hình ảnh cơ thể.
• Cảm thấy bị ám ảnh về hình thể, cân nặng và diện mạo.
• Những suy nghĩ khắt khe về thực phẩm là ‘tốt’ hay ‘xấu’.
• Những triệu chứng cơ thể thường gặp bao gồm nhịp tim chậm, hạ huyết áp, hạ thân nhiệt, xuất hiện lông tơ (lông mềm, mịn thường chỉ có ở trẻ sơ sinh) hoặc rậm lông nhẹ, và phù nề. Mỡ cơ thể giảm đáng kể. Bệnh nhân nôn ói có thể bị ăn mòn men răng, tăng kích thước tuyến nước bọt nhưng không đau và/hoặc thực quản bị viêm.

4. Điều trị chán ăn tâm lý

• Bổ sung dinh dưỡng
• Liệu pháp tâm lý (ví dụ: liệu pháp hành vi nhận thức)
• Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, điều trị dựa trên gia đình
• Đôi khi thuốc chống loạn thần thế hệ 2

Điều trị ngoại trú có thể bao gồm sự hỗ trợ và giám sát khác nhau và thường bao gồm một nhóm những người hỗ trợ.

Bổ sung dinh dưỡng thường được sử dụng với liệu pháp hành vi có mục tiêu phục hồi trọng lượng rõ ràng. Bổ sung dinh dưỡng, bắt đầu bằng khoảng 30 đến 40 kcal/kg/ngày, có thể tăng cân lên đến 1,5 kg/tuần trong thời gian chăm sóc nội trú và 0,5 kg/tuần trong thời gian chăm sóc ngoại trú. 

Cho ăn bằng thức ăn đặc là tốt nhất; nhiều kế hoạch phục hồi cân nặng cũng sử dụng thực phẩm chức năng dạng lỏng. Những bệnh nhân kém sức đề kháng, suy dinh dưỡng đôi khi cần cho ăn bằng ống thông mũi dạ dày.

Canxi 1200 đến 1500 mg/ngày và vitamin D 600 đến 800 IU/ngày thường được kê cho tình trạng mất xương.

Một khi tình trạng dinh dưỡng, dịch và điện giải đã được ổn định, bắt đầu điều trị dài hạn. Tâm lý trị liệu ngoại trú là nền tảng của điều trị. Các phương pháp điều trị nên nhấn mạnh đến các kết quả về hành vi như ăn uống bình thường và cân nặng. Điều trị nên tiếp tục trong một năm sau khi cân nặng được phục hồi. Kết quả tốt nhất ở trẻ vị thành niên bị rối loạn < 6 tháng.

Liệu pháp gia đình, đặc biệt là sử dụng mô hình Maudsley (còn được gọi là điều trị dựa vào gia đình), rất hữu ích cho thanh thiếu niên. Mô hình này có 3 giai đoạn:

• Các thành viên trong gia đình được dạy cách cho trẻ vị thành niên ăn trở lại (ví dụ, thông qua bữa ăn gia đình được giám sát) và do đó khôi phục trọng lượng của thanh thiếu niên (ngược với cách tiếp cận trước đó, mô hình này không đổ lỗi cho gia đình hoặc thanh thiếu niên).
• Kiểm soát việc ăn uống dần dần được đưa trở lại cho trẻ vị thành niên.
• Sau khi trẻ vị thành niên có thể duy trì trọng lượng đã phục hồi, liệu pháp tập trung vào việc tạo ra một nhân dạng trẻ vị thành niên khỏe mạnh.

Điều trị chán ăn tâm thần là vấn đề phức tạp bởi người bệnh ghê sợ việc tăng cân và phủ định bệnh tật. Bác sĩ nên cố gắng tạo ra một mối quan hệ từ tốn, quan tâm và ổn định trong khi vẫn khuyến khích tiếp nhận thức ăn một cách hợp lý.

Điều trị cũng bao gồm theo dõi thường xuyên và thường là một nhóm các bác sĩ chăm sóc sức khỏe, bao gồm một chuyên gia dinh dưỡng, người có thể cung cấp các kế hoạch bữa ăn cụ thể hoặc thông tin về lượng calo cần thiết để khôi phục lại trọng lượng bình thường.

5. Phòng ngừa chứng chán ăn tâm lý

Không có cách nào đảm bảo để ngăn ngừa hoàn toàn chứng chán ăn tâm thần. Các bác sĩ chăm sóc chính (bác sĩ nhi khoa, bác sĩ gia đình và bác sĩ nội khoa) có thể có vai trò tốt nhất để xác định các dấu hiệu sớm của chứng chán ăn và ngăn ngừa sự phát triển của bệnh toàn thân. Chẳng hạn, họ có thể đặt câu hỏi về thói quen ăn uống và sự hài lòng với ngoại hình trong các cuộc khám thông thường.

Tâm lý trị liệu

Những loại trị liệu này có thể có lợi cho chứng chán ăn:

• Trị liệu dựa trên gia đình. Đây là phương pháp điều trị dựa trên bằng chứng duy nhất cho thanh thiếu niên mắc chứng chán ăn tâm thần. Bởi vì thiếu niên chán ăn không thể đưa ra lựa chọn tốt về ăn uống và sức khỏe trong khi gặp phải tình trạng nghiêm trọng này, liệu pháp này vận động cha mẹ giúp con họ ăn lại và phục hồi cân nặng cho đến khi trẻ có thể đưa ra lựa chọn tốt về sức khỏe.
• Trị liệu cá nhân. Đối với người lớn, liệu pháp hành vi nhận thức - đặc biệt là liệu pháp hành vi nhận thức được tăng cường đã được chứng minh là có ích. Mục tiêu chính là bình thường hóa các mô hình và hành vi ăn uống để hỗ trợ tăng cân. Mục tiêu thứ hai là giúp thay đổi niềm tin và suy nghĩ lệch lạc về việc chán ăn.
• Thuốc. Không có thuốc nào được chấp thuận để điều trị chứng chán ăn tâm thần vì không có loại thuốc nào được tìm thấy có tác dụng rất tốt. Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm hoặc các loại thuốc tâm thần khác có thể giúp điều trị các rối loạn sức khỏe tâm thần khác mà người bệnh cũng có thể mắc phải, chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo lắng.

Xem thêm video được quan tâm