Bệnh lý bàn chân do bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) ngày càng phổ biến, là một trong những nguyên nhân chính khiến bệnh nhân (BN) phải nhập viện. Đó là một gánh nặng đòi hỏi những chi phí lớn không chỉ về công tác chăm sóc y tế mà cả về kinh tế và xã hội. Nhưng nếu được chăm sóc bàn chân tốt, sẽ giúp cho BN tránh được các biến chứng nguy hiểm.
Hàng ngày, bàn chân phải chịu một khối lượng lớn trọng lực của toàn bộ cơ thể, vì thế có rất nhiều nguyên nhân gây nên các biến chứng ở bàn chân và các nguyên nhân này thường phối hợp với nhau làm cho bệnh càng trở nên trầm trọng. Trong đó, nguyên nhân phổ biến nhất là bệnh thần kinh ngoại vi, bệnh mạch máu ngoại vi và nhiễm trùng.
Nếu tổn thương mạch máu ngoại vi phối hợp với bệnh thần kinh ngoại vi sẽ làm vết thương khó liền sẹo, mặt khác, đường huyết (ĐH) cao là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và làm giảm sức đề kháng của cơ thể. Vì thế, vết thương có thể bị loét, nhiễm khuẩn, có thể tiến triển thành hoại tử nếu không được điều trị đúng và kịp thời. Khi đó nguy cơ cắt cụt chi là rất cao.
Điều trị viêm loét bàn chân cho bệnh nhân đái tháo đường. Ảnh: TM
Làm gì để phòng biến chứng bàn chân?
Để phòng tránh viêm loét và cắt cụt chi, người bệnh đái tháo đường cần có thói quen chăm sóc bàn chân hàng ngày.
Trước hết, cần kiểm tra bàn chân hàng ngày bằng cách quan sát kỹ xem có sự thay đổi màu da ở chân hay không; xem các kẽ ngón chân, tìm các vết nứt trên da, các vết phỏng rộp, vết thâm, các nốt chai chân và những chỗ đau trên da hay không.
Hằng ngày, cần rửa sạch chân một cách cẩn thận với nước ấm và xà phòng trung tính, đặc biệt là khoảng kẽ giữa các ngón chân. Nhưng tuyệt đối không ngâm chân trong nước quá lâu; trước khi rửa chân hay tắm, nên kiểm tra nhiệt độ của nước xem có quá nóng không. Dùng nhiệt kế, mu tay hoặc khuỷu tay để kiểm tra, nhiệt độ nước không nên quá 37oC. Sau khi rửa, dùng khăn bông mềm thấm khô chân, đặc biệt các kẽ ngón chân. Nếu da chân khô có thể dùng kem dưỡng da bôi lên trên mu chân và dưới lòng bàn chân để giữ cho da được ẩm và trơn, nhưng không bôi vào kẽ ngón chân.
Nên cắt tỉa móng chân theo đường thẳng hoặc theo đường vòng của ngón. Không cắt móng quá ngắn và không cắt sâu vào các góc móng. Làm nhẵn móng sau khi cắt bằng một tấm bìa mài hoặc một chiếc giũa móng. Trong trường hợp khó khăn khi cắt móng chân, nên nhờ người thân hoặc y tá cắt giúp.
Trong trường hợp chân có các vết chai, tuyệt đối không được tự ý cắt bỏ chai chân; không được dùng dao cạo, băng dính hoặc dịch lỏng để loại bỏ vết chai, điều đó có thể làm cho da bị tổn thương. Tốt nhất hãy trao đổi với bác sĩ để tìm cách điều trị.
Không được đi chân trần, ngay cả khi đi trong nhà, bởi vì chân có thể bị tổn thương do va đập mà BN không cảm nhận được. Nên đi giày làm bằng chất liệu mềm, vừa chân. Không đi giày cao gót hoặc các loại giày bó lấy bàn chân và gót chân. Khi đi giày, cần phải mang tất chân và thay tất hàng ngày. Chọn tất có màu sáng, làm bằng cotton hoặc sợi tổng hợp mềm, vừa chân. Không sử dụng các loại tất làm bằng chất liệu nilon hoặc tất bó. Trước khi đi giày và tháo giày, cần kiểm tra mặt trong của giày để chắc chắn không có vật gì trong giày có thể làm tổn thương chân. Nên mua giày vào buổi chiều hoặc cuối ngày. Với những đôi giày mới, nên đi thử từ từ, mỗi ngày khoảng 1 - 2 giờ trong một vài tuần đầu để chân của bạn được làm quen. Không dùng các chai nước nóng hoặc các vật nóng đặt lên chân để làm ấm. Cần che kín mu bàn chân trước ánh nắng.
Cần giữ cho mạch máu ở chân được lưu thông bằng cách đặt chân lên ghế ở tư thế ngang khi ngồi; không bắt chéo chân trong thời gian dài; không đi tất chật, đàn hồi, có vòng cao su ở quanh cổ chân; tập cử động các ngón chân trong khoảng 5-10 phút, vài lần trong ngày. Các hình thức luyện tập như đi bộ, nhảy, bơi lội hoặc đạp xe là những bài tập thể dục tốt và dễ cho vận động của bàn chân, giúp cải thiện lưu thông mạch máu.
Biến chứng bàn chân là một vấn đề rất quan trọng và phổ biến ở bệnh nhân ĐTĐ. Nhưng nếu biết cách chăm sóc tốt đôi chân và kiểm soát tốt ĐH thì có thể ngăn ngừa các biến chứng của bệnh xuất hiện.
Dự án Quốc gia phòng chống bệnh ĐTĐ