Tuổi dậy thì là một giai đoạn có nhiều thay đổi mới mẻ và ý nghĩa trong cuộc đời của mỗi cô gái, đánh dấu sự chuyển mình từ một bé gái thành thiếu nữ. Cùng với những thay đổi về vóc dáng, tâm sinh lý, cơ thể các bé gái trải qua những biến đổi quan trọng về hệ sinh sản, đặc biệt là vùng sinh dục (còn gọi là "vùng kín").
Tuy nhiên, nhiều bạn gái còn ngần ngại, thiếu kiến thức về cách chăm sóc sức khỏe vùng kín đúng cách, dẫn đến những lo lắng không đáng có hoặc thậm chí là các vấn đề phụ khoa.
Việc trang bị kiến thức chính xác và khoa học về sức khỏe vùng kín ngay từ tuổi dậy thì sẽ giúp các em tự tin hơn, bảo vệ bản thân và có một nền tảng sức khỏe tốt cho tương lai.
1. Những thay đổi bình thường của vùng kín tuổi dậy thì
Ở bé gái, tuyến vú phát triển là dấu hiệu đầu tiên của dậy thì. Quá trình này xảy ra dưới tác động của estrogen do buồng trứng bài tiết ra. Ở trẻ khỏe mạnh bình thường, tuổi trung bình tuyến vú bắt đầu phát triển là 10 - 11 tuổi.
Khi bước vào tuổi dậy thì, dưới tác động của các hormone sinh dục nữ (estrogen và progesterone), vùng kín của các bạn gái sẽ có những thay đổi đáng kể:
- Lông mu phát triển: Điều này thường xuất hiện sau khi tuyến vú phát triển từ 6 - 12 tháng và được chia ra thành nhiều giai đoạn khác nhau. Đây là một trong những dấu hiệu đầu tiên của tuổi dậy thì. Lông mu bắt đầu mọc và dày lên, đóng vai trò bảo vệ vùng kín khỏi vi khuẩn và ma sát.
- Môi lớn, môi bé phát triển: Kích thước của môi lớn và môi bé tăng lên, hình dáng cũng có thể thay đổi tùy theo cơ địa mỗi người.
- Dịch âm đạo xuất hiện: Dịch tiết âm đạo (hay còn gọi là huyết trắng sinh lý) bắt đầu xuất hiện, thường có màu trắng trong hoặc hơi ngả vàng nhạt, không mùi hoặc có mùi hơi tanh nhẹ, dai và dính. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường, có tác dụng giữ ẩm, bôi trơn và làm sạch âm đạo tự nhiên. Lượng dịch tiết có thể thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt, thường nhiều hơn vào giữa chu kỳ (thời điểm rụng trứng) và trước kỳ kinh.
Những thay đổi này hoàn toàn bình thường và là dấu hiệu của sự phát triển trưởng thành về mặt sinh lý. Sự thiếu hụt kiến thức về cơ chế sinh lý tự nhiên trong giai đoạn nhạy cảm này thường khiến các em cảm thấy bất an, e ngại và tự ti thay vì đón nhận nó một cách tích cực.
Nhiều bạn gái chưa hiểu rõ về cơ chế sinh lý tự nhiên của cơ thể khi bước vào tuổi dậy thì nên có thể lo lắng hoặc xấu hổ, tự ti...
2. Chu kỳ kinh nguyệt - Dấu hiệu của sự trưởng thành
Một dấu hiệu khẳng định bé gái đã dậy thì hoàn toàn đó là bắt đầu có kinh nguyệt. Tuổi trung bình có kinh lần đầu khoảng 12,5 - 13,5 tuổi. Kinh nguyệt xuất hiện sau khi phát triển tuyến vú là 2 - 2,5 năm.
Kinh nguyệt là cột mốc sinh lý quan trọng nhất đánh dấu bước chuyển mình trở thành thiếu nữ và bắt đầu khả năng sinh sản của các cô gái. Thông thường, kỳ kinh đầu tiên sẽ xuất hiện trong độ tuổi từ 10 - 16, với độ dài chu kỳ lý tưởng dao động từ 21 - 35 ngày và lượng máu mất đi trung bình khoảng 20 - 80ml trong mỗi đợt hành kinh kéo dài 3 - 7 ngày.
Tuy nhiên, các bạn gái tuổi dậy thì cần hiểu rằng trong khoảng 2 - 3 năm đầu tiên, chu kỳ kinh nguyệt thường sẽ chưa thể đều đặn ngay lập tức. Nguyên nhân chính là do hệ trục nội tiết vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, dẫn đến các vòng kinh không phóng noãn (không rụng trứng) khiến kỳ kinh đến sớm, muộn thất thường hoặc lượng máu khi nhiều khi ít.
Mặc dù sự rối loạn này đa phần là sinh lý bình thường nhưng nếu nhận thấy các dấu hiệu báo động như cường kinh (máu ra ồ ạt phải thay băng liên tục mỗi giờ), thống kinh (đau bụng dữ dội ảnh hưởng đến sinh hoạt), rong kinh kéo dài trên 7 ngày hoặc đã quá 16 tuổi mà vẫn chưa xuất hiện kinh nguyệt (vô kinh nguyên phát), các em cần sớm chia sẻ với người thân và đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám kịp thời.
3. Vệ sinh vùng kín đúng cách để bảo vệ bản thân khỏi viêm nhiễm
Vệ sinh vùng kín đúng cách giúp các em bảo vệ sức khỏe cá nhân, phòng ngừa các bệnh viêm nhiễm phụ khoa, đặc biệt quan trọng trong tuổi dậy thì khi cơ thể có nhiều thay đổi. Hãy thực hiện tốt những thói quen dưới đây để giữ cho vùng kín luôn sạch sẽ, ngăn ngừa viêm nhiễm:
- Rửa sạch từ trước ra sau: Luôn rửa vùng kín từ trước ra sau (từ âm đạo đến hậu môn) để tránh lây nhiễm vi khuẩn từ hậu môn vào âm đạo.
- Sử dụng nước sạch và dung dịch vệ sinh phù hợp (nếu cần): Rửa bằng nước sạch là đủ trong hầu hết các trường hợp. Nếu muốn dùng dung dịch vệ sinh phụ nữ, hãy chọn loại dịu nhẹ, không mùi, có độ pH phù hợp với sinh lý vùng kín và chỉ sử dụng 1 - 2 lần/ngày. Tránh các loại xà phòng hoặc sữa tắm thông thường vì chúng có thể gây khô rát và mất cân bằng độ pH tự nhiên của âm đạo.
- Không thụt rửa âm đạo: Thụt rửa sâu vào bên trong âm đạo sẽ làm mất đi các vi khuẩn có lợi, phá vỡ môi trường pH tự nhiên và tạo điều kiện cho vi khuẩn có hại phát triển, dẫn đến viêm nhiễm.
- Lau khô sau khi vệ sinh: Dùng khăn bông mềm, sạch để lau khô vùng kín sau khi rửa. Tránh để vùng kín ẩm ướt vì đây là môi trường lý tưởng cho nấm và vi khuẩn phát triển.
- Thay quần lót thường xuyên: Nên thay quần lót ít nhất 1 - 2 lần/ngày, hoặc ngay sau khi tập thể dục, ra mồ hôi nhiều. Chọn quần lót bằng chất liệu cotton thoáng mát, thấm hút tốt.
- Vệ sinh trong kỳ kinh nguyệt: Thay băng vệ sinh mỗi 3 - 4 giờ một lần (hoặc sớm hơn nếu lượng máu nhiều) để tránh vi khuẩn tích tụ. Rửa sạch vùng kín mỗi khi thay băng theo hướng dẫn.
4. Những vấn đề thường gặp ở vùng kín tuổi dậy thì và khi nào cần đi khám
Mặc dù vùng kín sở hữu cơ chế tự bảo vệ tự nhiên, song dưới tác động của sự thay đổi nội tiết tố tuổi dậy thì và thói quen sinh hoạt, các bạn gái vẫn rất dễ gặp phải các vấn đề sức khỏe nhạy cảm. Phổ biến nhất là tình trạng viêm âm đạo do nấm hoặc vi khuẩn với các biểu hiện như dịch tiết đổi màu bất thường, bốc mùi tanh nồng hoặc chua, kèm theo cảm giác ngứa rát và sưng đỏ; nguyên nhân thường xuất phát từ việc vệ sinh kém, lạm dụng dung dịch tẩy rửa, mặc trang phục bí bách hoặc quan hệ tình dục không an toàn.
Bên cạnh đó, thói quen nhịn tiểu, uống ít nước hay thao tác vệ sinh sai cách từ sau ra trước cũng dễ dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu, gây ra triệu chứng đau buốt, tiểu rắt hoặc đau vùng bụng dưới. Ngoài ra, vùng da nhạy cảm này còn có thể xuất hiện mụn nhọt hay viêm nang lông gây đau nhức do việc cạo tẩy lông thiếu an toàn.
Chính vì vậy, ngay khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường như ngứa ngáy, khí hư lạ hay đau khi đi tiểu, các bạn gái đừng vì xấu hổ mà che giấu; hãy mạnh dạn chia sẻ với mẹ hoặc người tin cậy để được thăm khám kịp thời, giúp việc điều trị đạt hiệu quả cao và ngăn ngừa biến chứng.
