Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virut sởi gây ra, hay gặp ở trẻ em và cả người lớn nếu không có miễn dịch đối với bệnh sởi. Bệnh sởi tiến triển nặng ở trẻ nhỏ có tình trạng dinh dưỡng kém, đặc biệt là thiếu vitamin A, suy dinh dưỡng hoặc trẻ có hệ thống miễn dịch suy giảm và do sức đề kháng của cơ thể suy giảm nên bệnh nhân dễ bị biến chứng.
Biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh sởi là mù lòa, viêm não, tiêu chảy nặng và mất nước, viêm tai giữa hoặc nhiễm trùng hô hấp nặng như viêm phổi. Có khoảng 10% trường hợp mắc sởi tử vong trong các quần thể dân cư có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao và chăm sóc y tế hạn chế. Phụ nữ bị mắc sởi khi đang mang thai cũng có nguy cơ bị các biến chứng nặng và có thể gây sảy thai hoặc đẻ non.
Không có thuốc đặc hiệu đối với virut sởi, do đó điều trị bệnh sởi chủ yếu là điều trị triệu chứng, nâng cao thể trạng và phòng ngừa biến chứng. Các biến chứng nặng của bệnh sởi có thể giảm nhẹ hoặc phòng tránh được bằng việc chăm sóc hỗ trợ đảm bảo dinh dưỡng tốt, uống bổ sung vitamin A theo quy định, bồi phụ đủ nước và điều trị mất nước với dung dịch bù nước điện giải (oresol, hydrite...). Kháng sinh chỉ dùng để điều trị khi có nhiễm trùng mắt, tai và viêm phổi. Cách tốt nhất để phòng ngừa bệnh sởi là tiêm vắc-xin sởi đúng quy định, nâng cao thể trạng bằng dinh dưỡng hợp lý.
Các triệu chứng của bệnh sởi chính là tác nhân gây ảnh hưởng tới tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Trẻ bị sởi thường chán ăn, bỏ ăn hay từ chối không ăn do bị viêm loét ở miệng, do tình trạng nhiễm trùng; nôn và tiêu chảy không chỉ làm tăng nhu cầu một số chất dinh dưỡng mà còn tăng đào thải và giảm hấp thu chất dinh dưỡng.
Nên bổ sung các thực phẩm giàu vitamin A và tăng cường dinh dưỡng cho trẻ bị bệnh sởi.
Đặc biệt, bệnh sởi có thể gây thiếu vitamin A, kể cả ở những trẻ trước đó được nuôi dưỡng tốt và không thiếu vitamin A và có thể gây các biến chứng viêm loét giác mạc, thậm chí gây mù lòa. Bộ Y tế đã khuyến cáo tất cả trẻ em được chẩn đoán mắc bệnh sởi cần được uống bổ sung ngay vitamin A trong 2 ngày liên tiếp với liều 50.000 UI/ngày cho trẻ dưới 6 tháng tuổi, 1 viên nang vitamin A 100.000IU/ngày cho trẻ từ 6 - 12 tháng; 1 viên nang 200.000IU/ngày cho trẻ trên 12 tháng tuổi. Nếu trẻ có biểu hiện thiếu vitamin A cần được uống lặp lại 1 liều như trên sau 4-6 tuần. Việc bổ sung này giúp dự trữ vitamin A trong thời gian mắc bệnh sởi, kể cả ở trẻ được nuôi dưỡng tốt và có thể giúp bảo vệ mắt, chống mù lòa. Bổ sung vitamin A đã được một số nghiên cứu chứng minh làm giảm 50% trường hợp tử vong do bệnh sởi.
Chăm sóc dinh dưỡng là vô cùng quan trọng trong dự phòng và hỗ trợ điều trị bệnh sởi để giúp cơ thể tăng sức đề kháng chống lại tác nhân gây bệnh, giảm nguy cơ mắc các biến chứng hay giảm nhẹ biến chứng khi đã mắc. Trẻ suy dinh dưỡng thường dễ bị mắc sởi và bị biến chứng nặng. Ngược lại, trẻ bị mắc sởi lại dễ bị suy dinh dưỡng thậm chí suy dinh dưỡng nặng. Do đó, nếu trong quá trình điều trị bệnh sởi, nếu trẻ bị suy dinh dưỡng nặng sẽ cần được áp dụng chế độ điều trị suy dinh dưỡng. Việc lựa chọn thực phẩm hợp lý và chế độ dinh dưỡng đúng cách sẽ mang lại lợi ích trong việc phòng và chữa bệnh sởi. Các bậc phụ huynh nên chú ý một số điểm sau:
Lựa chọn thực phẩm:
- Đối với trẻ còn trong độ tuổi bú mẹ: bà mẹ cần tiếp tục cho con bú, cho bú nhiều lần hơn kết hợp với ăn bổ sung hợp lý. Thực hiện cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu là biện pháp tốt nhất giúp trẻ tăng trưởng, phát triển tối ưu và góp phần phòng bệnh tốt nhất.
- Cho trẻ ăn đủ nhu cầu dinh dưỡng, đa dạng thực phẩm (đủ 4 nhóm thực phẩm: nhóm chất đạm, nhóm chất béo, nhóm chất bột đường, nhóm cung cấp vitamin và chất khoáng với 15 loại thực phẩm), không quá kiêng khem để bù lại các chất dinh dưỡng mất đi (đặc biệt là năng lượng và protein) do quá trình nhiễm trùng và tiến triển bệnh.
- Cần cho trẻ ăn đủ các thức ăn giàu đạm. Đặc biệt các thực phẩm giàu đạm có giá trị sinh học cao như thịt, cá (cá chép, cá quả, cá ba sa, sa ba, cá bông lau, cá hồi, cá trích...), trứng, sữa, hải sản đồng thời cũng là nguồn cung cấp kẽm và sắt giúp tăng cường hệ miễn dịch và sức đề kháng cho trẻ. Trong trường hợp trẻ bị biến chứng tiêu chảy hoặc viêm phổi, cần bổ sung kẽm theo hướng dẫn của y tế bằng đường uống cho trẻ.
- Cần cho trẻ ăn tăng rau, quả có màu vàng, đỏ (như cà rốt, cà chua, bí đỏ, cam, xoài, đu đủ, dưa hấu...) và các loại rau có lá xanh sẫm (như rau muống, rau ngót, rau dền đỏ, cải bó xôi, súp lơ xanh...) vì có nhiều vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A, vitamin C... giúp tăng cường miễn dịch, chống nhiễm trùng và làm nhanh lành các tổn thương, đặc biệt tổn thương ở mắt, chống mù lòa. Các loại quả khác giàu vitamin C giúp nâng cao sức đề kháng và cung cấp nước cho trẻ như bưởi, táo, lê... cũng rất tốt. Bên cạnh đó, trẻ cần được uống bổ sung vitamin A theo phác đồ điều trị.
- Khi đang bị bệnh sởi không nên dùng các loại gia vị cay nóng như ớt, hạt tiêu, quế, hành tây, tỏi, cà ri..., hạn chế thức ăn chứa nhiều chất béo no, nội tạng động vật. Tuyệt đối tránh, không dùng các thức ăn mà đã bị dị ứng hoặc các thức ăn lạ.
Về cách chế biến:
- Cần đảm bảo khẩu phần ăn hàng ngày với các món ăn hợp khẩu vị nhưng thức ăn cần được cắt thái hoặc xay nhỏ hơn, chế biến mềm hơn, lỏng hơn so với lúc chưa bị bệnh, thay đổi món ăn và chia làm nhiều bữa nhỏ để giúp cho quá trình ăn nhai tốt hơn, ăn ngon miệng hơn và dễ tiêu hóa hơn.
- Hạn chế cách chế biến chiên xào nhiều dầu mỡ, thức ăn nướng, xông khói,... không có lợi cho người bệnh sởi.
Cần cho trẻ uống đủ nước, nhất là trong giai đoạn trẻ đang sốt, nôn, tiêu chảy. Có thể cho trẻ uống nước quả như nước cam, nước bưởi, nước chanh và các loại nước quả, sinh tố khác. Khi trẻ sốt cao, nôn và tiêu chảy cần cho trẻ uống dung dịch oresol để bù nước và điện giải theo hướng dẫn.
Sau khi trẻ đã khỏi bệnh, cần cho trẻ ăn nhiều hơn trong giai đoạn hồi phục ít nhất là 2 tuần để trẻ có thể nhanh chóng trở về tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe bình thường.
Để dự phòng tránh mắc bệnh sởi, mọi trẻ em đều cần được tiêm vắc-xin sởi đầy đủ theo hướng dẫn của chuyên môn, đồng thời uống bổ sung vitamin A liều cao 6 tháng một lần đối với trẻ dưới 5 tuổi theo chiến dịch của chương trình vitamin A do Viện Dinh dưỡng - Bộ Y tế tổ chức vào Ngày Vi chất dinh dưỡng 1-2 tháng 6 và tháng 12 hàng năm; giữ nhà cửa thông thoáng, tăng cường vệ sinh cá nhân (đặc biệt là vệ sinh mũi họng), giữ ấm cơ thể, dinh dưỡng hợp lý, nâng cao thể trạng để tăng sức đề kháng. Khi đã mắc sởi, không chỉ cần thực hiện chế độ dinh dưỡng hợp lý mà còn cần uống vitamin A theo quy định và bổ sung các vi chất khác như vitamin C, kẽm, selen.. giúp tăng cường miễn dịch.
