Những bệnh hay gặp
Bệnh lý ở bàn chân có thể gặp ở bất kỳ người bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) nào. Theo thống kê, có 5 - 7% số bệnh nhân đái tháo đường bị biến chứng loét bàn chân và nguy cơ cắt cụt chi ở bệnh nhân đái tháo đường cao gấp 15 - 46 lần so với người không bị bệnh. Trên phạm vi toàn thế giới thì cứ 30 giây lại có một bệnh nhân đái tháo đường bị cắt cụt chân. Những bệnh lý ở bàn chân thường gặp là:
Biến dạng bàn chân: Điển hình là bàn chân Charcot. Trong bệnh lý đái tháo đường, có hai nguyên nhân dẫn đến bệnh lý này là tổn thương thần kinh chi phối bàn chân và suy giảm tuần hoàn tại chỗ, giảm lượng máu nuôi bàn chân sẽ dẫn đến yếu mô xương, các xương ở bàn chân bị gãy và khớp cổ chân, ngón chân bị biến dạng. Tuy nhiên, người bệnh ĐTĐ khi hiện tượng gãy xương bàn chân xảy ra thì người bệnh không cảm nhận do tổn thương thần kinh cảm giác nên vẫn tiếp tục đi đứng dẫn đến tổn thương gãy thêm trầm trọng và biến dạng khớp, các góc xương gãy xô xuống lòng bàn chân tạo ra những điểm loét da. Mặc dù hiếm gặp nhưng đây là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất của bàn chân ở người bệnh ĐTĐ.
Loét bàn chân: Tỷ lệ mắc loét bàn chân ở những người bị đái tháo đường thông thường từ 4-10%. Loét bàn chân là nguyên nhân hàng đầu, chiếm khoảng 85% tất cả thủ thuật đoạn chi được thực hiện ở bệnh nhân đái tháo đường. Loét thường xảy ra ở mu bàn chân và ngón cái, và thường do đi giày dép chật. Hầu hết các vết loét thường bắt đầu chỉ là những vết xước hoặc phồng da rất nhỏ nhưng do không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách nên đã bị nhiễm trùng, tiếp sau đó nhiễm trùng ngày càng lan rộng ra toàn bộ bàn chân. Đến lúc này thì mọi biện pháp điều trị nội khoa bằng thuốc hoặc cắt lọc đều thường không có kết quả. Vì vậy, người bệnh cần báo ngay cho bác sĩ điều trị khi phát hiện bất cứ tổn thương hoặc bất thường nào ở chân.
Chai chân: Chai chân hình thành nhiều do tăng áp lực tại gan bàn chân ở người bệnh ĐTĐ. Do chai chân cũng có thể gặp nhiều ở người bình thường khiến người bệnh chủ quan, không chú ý làm cho chúng có cơ hội tiến triển, dễ bị nứt, loét và trở thành ổ nhiễm trùng.
Ngoài ra, bệnh lý bàn chân ở người ĐTĐ còn có thể gặp là biến đổi da như bong da, khô da, nứt nẻ do dây thần kinh chỉ huy các hoạt động làm ẩm da đã bị tổn thương hay cắt cụt chi do vết loét khó liền bị nhiễm khuẩn…
Nguyên nhân nào dẫn tới tổn thương chân?
Có ba nguyên nhân chính dẫn đến bệnh lý bàn chân ở người bệnh ĐTĐ, bao gồm:
Tổn thương thần kinh ngoại biên: Tổn thương này có thể xảy ra ở bất kỳ bệnh nhân đái tháo đường nào do đường huyết trong máu cao sẽ hủy hoại lớp áo ngoài của các dây thần kinh. Những người lớn tuổi, thời gian mắc bệnh lâu có nguy cơ cao hơn. Những người bị đái tháo đường týp 1 có thể phát hiện sau 5 năm hoặc ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 được phát hiện ngay tại thời điểm mới chẩn đoán. Biến chứng này hiếm khi gây tử vong nhưng lại là nguyên nhân chính khiến người bệnh phải cắt cụt chi do làm giảm khả năng cảm nhận cảm giác đau đớn, nóng, lạnh, sờ chạm của người bệnh. Điều này dẫn đến họ không biết bàn chân mình bị tổn thương nên khi giẫm phải đinh hay viên sỏi hoặc bị trầy xước bàn chân mà đi cả ngày không hề biết, chỉ khi chân sưng to lên hoặc nhiễm trùng nặng hoặc một ngày nào đó mà người bệnh chợt phát hiện ra nhưng việc điều trị lúc đó rất khó khăn.
Tổn thương mạch máu: Người bệnh ĐTĐ dễ bị xơ vữa động mạch, các mạch máu bị hẹp hoặc tắc sẽ làm lượng máu đến các cơ quan trong cơ thể bị giảm đi gây hạn chế khả năng điều trị khỏi nhiễm khuẩn và chữa lành các vết loét. Có khoảng 20% số bệnh nhân đái tháo đường có hẹp hoặc tắc động mạch ở chân. Tuy nhiên, tổn thương mạch máu có biểu hiện khó nhận biết như thay đổi màu sắc da, lạnh hoặc tê bì hai chân, đau chân lúc nghỉ ngơi...
Nhiễm khuẩn: Đường huyết cao ở người bệnh ĐTĐ tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển thuận lợi hơn, gây ra hiện tượng vết thương dễ bị nhiễm khuẩn và lâu lành hơn. Bên cạnh đó, đường máu cao và tuần hoàn máu kém cũng làm cho các phản ứng bảo vệ chống nhiễm khuẩn ở các bệnh nhân này diễn ra chậm hơn và kém hiệu quả hơn.
Các nguyên nhân khác: Đó là béo phì, mắc kèm bệnh lý rối loạn mỡ máu gây xơ vữa động mạch cấp máu cho bàn chân, đi giày, tất không phù hợp, không kiểm soát được đường huyết làm giảm khả năng đề kháng của cơ thể và tăng nguy cơ gây biến chứng…
Loét bàn chân có thể dẫn tới cụt chi.
Cách chăm sóc bàn chân
Điều quan trọng nhất và cần thực hiện trước tiên là người bệnh cần thay đổi lối sống giúp kiểm soát tốt các chỉ số về đường huyết, huyết áp và cholesterol, không uống rượu, bia, chất kích thích hay hút thuốc lá, cần dùng thuốc theo đúng chỉ định mỗi ngày. Ngoài ra, còn cần thực hiện:
Kiểm tra bàn chân hàng ngày: Với việc làm này, người bệnh nên chọn thời điểm thích hợp, thường là buổi tối và làm như một thói quen. Tuy nhiên, cần lưu ý chọn nơi đủ ánh sáng để có thể quan sát kỹ bàn chân, các kẽ ngón chân, phát hiện các vết nứt, phỏng rộp, vết thâm, các nốt chai chân và những chỗ đau trên da. Trường hợp không thể cúi xuống để nhìn bàn chân được thì có thể dùng một chiếc gương thích hợp hoặc nhờ người thân giúp đỡ.
Vệ sinh chân hàng ngày: Người bệnh ĐTĐ cần cẩn thận rửa sạch chân, đặc biệt là kẽ ngón chân với nước ấm và xà phòng trung tính nhưng không được ngâm quá lâu. Sau khi rửa, dùng khăn bông mềm thấm khô chân, đặc biệt các kẽ ngón chân. Nếu da chân khô có thể dùng kem dưỡng da bôi lên trên mu chân và dưới lòng bàn chân để giữ cho da được ẩm và trơn, nhưng không bôi vào kẽ ngón chân.
Cắt móng chân: Thời gian để thực hiện việc này có thể là mỗi tuần hoặc bất cứ khi nào người bệnh thấy móng chân đã mọc dài. Khi cắt cần chú ý cắt tỉa móng theo đường vòng của ngón, không để móng dài, không cắt quá ngắn, không cắt sâu vào các khóe móng, không tự ý cắt bỏ chai chân hay thực hiện bất kỳ nỗ lực nào để loại bỏ vết chai này như dùng dao cạo hay băng dính…
Giữ cho mạch máu được lưu thông: Đây là việc làm hết sức quan trọng giúp máu di chuyển đều đặn nuôi dưỡng bàn chân. Do đó, trong hoạt động hàng ngày, khi ngồi người bệnh không nên bắt chéo chân quá lâu mà nên đặt chân ở tư thế ngang kết hợp cử động các ngón chân trong khoảng 5-10 phút, luyện tập đi bộ, đạp xe hoặc bơi lội… Bàn chân không nên đi tất chật, đàn hồi hay có vòng cao su ở quanh cổ chân.
Cách chọn giày dép: Do bàn chân ở người bệnh ĐTĐ rất dễ tổn thương mà người bệnh lại không cảm nhận được nên việc chọn giày dép hay những lưu ý khi sử dụng rất cần thiết. Người bệnh cần luôn mang giày dép thích hợp để bảo vệ bàn chân kể cả khi đi lại trong nhà và lúc lao động ngoài trời. Khi bắt đầu đi giày, dép luôn cần kiểm tra trong lòng giày dép xem có gạch đá, vật nhọn, những chỗ gồ ghề, thủng rách hay không để loại bỏ, đi tất (loại không có chỗ nối) nhằm tránh cho bàn chân bị tổn thương. Nên chọn loại giày bằng chất liệu mềm, vừa chân, bên trong có miếng lót mềm. Không đi giày cao gót hoặc các loại giày bó lấy bàn chân và gót chân, không đeo trang sức ở bàn chân. Nên mua giày vào buổi chiều hoặc cuối ngày khi chân to nhất, chọn giày vừa cả chiều rộng, chiều dài, vừa cả gót và mõm. Khi thử giày, người bệnh phải đo cả hai chân, đứng để thử giày. Không nên đi giày mới cả ngày mà nên đi thử từ từ, mỗi ngày khoảng 1 đến 2 giờ trong một vài tuần đầu để chân được làm quen.
Một vài lưu ý khác: Khi trời lạnh, người bệnh ĐTĐ chỉ đi tất ở bàn chân, không dùng chai nước nóng hoặc các vật nóng đặt lên chân để làm ấm và cần thay tất hàng ngày vì rất dễ gây bỏng do thần kinh ngoại vi mất cảm giác. Không nên để chân trần tiếp xúc với bề mặt nóng như cát nóng, bề mặt xi măng ngoài trời nắng... Thường xuyên thay giày dép đi trong ngày, nên có hơn 2 đôi đi lại trong ngày với kiểu dáng khác nhau giúp bàn chân không tì đè mãi ở một vị trí.
