Cây lạc tiên mọc hoang khắp nơi, chủ yếu ở vùng đồi núi, ven rừng. Cây ra hoa vào tháng 4-5, có quả vào tháng 5-7. Quả chín ăn được. Ngọn non có thể làm rau ăn. Toàn cây được dùng làm thuốc, dùng tươi hoặc sấy khô.
Lạc tiên còn nhiều tên gọi như: lồng đèn, hồng tiên, mắc mác, long châu quả,… Cây thuộc loại dây leo, thân mềm có nhiều lông. Lá hình tim, chia 5 thùy, mép thùy có răng nhỏ và lượn sóng, gốc hình tim, có lông mịn, cuống dài. Hoa và tua cuốn mọc ở kẽ lá, đầu tua cuốn hình lò xo. Hoa lưỡng tính, năm cánh, trắng hay tím nhạt. Quả mọng, hình trứng, khi chín có màu vàng, trong rỗng nhiều hạt.
Theo nghiên cứu, các hoạt chất trong cây lạc tiên có tác dụng lên hệ thần kinh trung ương, giúp trấn tĩnh, chống hồi hộp, lo âu, mất ngủ. Theo y học cổ truyền, lạc tiên có vị ngọt và đắng, tính mát, có tác dụng tiêu viêm, lợi tiểu, an thần, chữa mất ngủ, viêm da, mẩn ngứa,… Thường dùng dưới dạng rau ăn, thuốc sắc hoặc cao lỏng. Nhân dân vẫn hay lấy ngọn non luộc ăn vào buổi chiều hoặc trước khi đi ngủ vài giờ.
Một số bài thuốc chữa mất ngủ từ lạc tiên
Chữa mất ngủ, tim hồi hộp: Dùng 15g lạc tiên khô sắc nước uống thay trà hàng ngày, hoặc có thể kết hợp với các vị thuốc khác như sau: Lạc tiên 50g, lá vông 30g, lá dâu tằm 10g, tâm sen 2g, đường 90g, sắc uống ngày 1 thang. Dùng 7-10 ngày.
Suy nhược thần kinh, mất ngủ: Dùng cao lỏng lạc tiên, cách chế như sau: Cây lạc tiên 50g, lá vông 30g, lá dâu tằm 10g, liên tâm 2,2g, đường 90g, nước vừa đủ 100ml, axít benzonic để bảo quản và cồn vừa đủ để hòa tan axít benzonic. Ngày dùng 2 - 4 thìa cà phê. Uống trước khi đi ngủ. Ngoài ra có thể lấy ngọn non cây lạc tiên luộc hoặc nấu canh ăn vào buổi chiều hoặc trước khi đi ngủ vài giờ.
An thần, dịu thần kinh, giúp ngủ ngon: Lạc tiên 20g, lá vông nem 2g, cam thảo 6g, xương bồ 6g, táo nhân sao 10g, hạt sen 12g, lá tre 10, lá dâu 10g. Đổ 600ml nước sắc còn 200ml nước, uống ngày 1 thang. Dùng 7-10 ngày.
Người cao tuổi khó ngủ, đau mỏi người: Cây lạc tiên (cả rễ, dây lá, quả non) 500g, hoa thiên lý 300g, lá mướp đắng non 100g. Tất cả sao khử thổ, tán nhuyễn dạng bột, cho thêm 50g đậu xanh (để cả vỏ), rang chín, cũng tán nhuyễn. Mỗi ngày pha 3 thìa cà phê vào 100ml nước sôi để nguội, uống thay trà hàng ngày.
Ngoài ra, trong nhân dân thường dùng lá lạc tiên để chữa mẩn ngứa rất tốt. Cách dùng: Dây lá lạc tiên nấu nước tắm rửa hàng ngày đến khi khỏi.
Bác sĩ Thanh Xuân
