Gần đây, một số thông tin đại chúng cho thấy nhiều người, nhất là vùng gần biên giới Campuchia đổ xô nhau tìm kiếm, mua bán một loại dược liệu từ Campuchia được cho là có tác dụng “tráng dương, cường thận” có tên là cây bá bệnh. Sự thật ra sao?
Mô tả
Bá bệnh tên khoa học là Eurycoma longifolia, họ Thanh thất (Simaroubaceae). Còn gọi là cây mật nhân hay hậu phác nam.
Người ta cho rằng cây này có thể trị được nhiều bệnh cho nên đặt tên là cây bá bệnh.
Giống cây này sinh trưởng và phát triển tự nhiên ở Malaysia. Là loại cây mọc hoang trong những cánh rừng thưa vùng Đông Nam Á. Tại Việt Nam, bá bệnh có mặt trong vườn quốc gia Bái Tử Long, một số rừng ở Tây nguyên. Bá bệnh đã được các nhà khoa học Đại học Dược Hà Nội tìm thấy tại Việt Nam từ năm 2006.
Bộ phận dùng là rễ, vỏ thân và quả được dùng để làm thuốc.
 Cây bá bệnh |
Vỏ thân bá bệnh dùng làm thuốc bổ, trị ăn uống không tiêu. Trong vỏ chứa một chất đắng gọi là quasin, có hydroxyxeton, bsitorol, camopesterol, hai chất đắng là urycomalacton (chiếm tỉ lệ cao nhất) và 2,6 dimetoxybenzoquinon (một sắc tố màu vàng). Vỏ dùng trị những trường hợp ăn uống không tiêu, đau mỏi lưng. Vỏ phơi khô tán bột ngâm rượu hay làm thành viên uống. Ngày dùng 4 - 6g.
Quả mật nhân dùng chữa lỵ, tiêu chảy; lá dùng nấu nước tắm trị ghẻ, lở ngứa.
Tác dụng cường dương, bổ thận
Tại các nước Đông Nam Á như Indonesia, Brunei, Thái Lan, Campuchia, Lào… bá bệnh (gọi là Tongkat ali) được dùng giúp nam giới tăng cường chức năng sinh lý và sức khoẻ tình dục, bổ sung năng lượng cho cơ thể, giúp giảm stress, mệt mỏi, tăng cường miễn dịch, ngăn ngừa khối u và phòng chống lão hóa.
Qua nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy cây Eurycoma Longifolia có chứa một số hoạt chất chính như: các hợp chất quassinoid, triterpen, các alcaloid loại canthin, các alcaloid carbolin… Những hoạt chất này có nhiều tác dụng nhưng tác dụng nổi bật nhất của bá bệnh là kích thích tăng tiết testosterone nội sinh. Những kết quả nghiên cứu cho thấy rễ dược thảo này có khả năng làm tăng cường ham muốn tình dục, làm tăng số lượng, kích thước và khả năng di chuyển của tinh trùng, tăng cường độ cương cứng của dương vật, thêm chất lượng cho quá trình quan hệ tình dục và rút ngắn thời gian phục hồi giữa hai lần giao hợp. Ngoài ra, nó còn giúp tăng cường chức năng sinh lý nam giới, hạn chế quá trình mãn dục nam tự nhiên.
Theo Viện nghiên cứu Forest (Malaysia), Tongkat Ali (tên gọi tại Malaysia của cây bá bệnh) có chứa các enzym chống oxy hóa superoxide dismutase. Các chất này có tác dụng tiêu hủy các gốc tự do có thể gây tổn hại cho những tế bào sống khác.
Bên cạnh tác dụng giúp tăng cường sinh lực nam giới, chất quassinoids tìm thấy trong bá bệnh có hiệu quả giảm sốt tốt.
Eurycoma longifolia cũng có khả năng làm ấm cơ thể nhờ làm tăng nhịp tim, đẩy nhanh tốc độ lưu thông máu trong cơ thể. Cây bá bệnh còn chứa anxiolytic tác dụng giảm lo lắng, tăng cường hoạt động trí óc. Việc dùng thảo dược bá bệnh dạng viên bổ sung đem lại tác dụng tương tự như các thuốc chống lo âu, căng thẳng
Các bước nghiên cứu ban đầu cho thấy cây bá bệnh của Việt Nam có tác dụng cao hơn so với xuất xứ từ các nước khác. Như vậy, việc tìm thấy cây mật nhân (bá bệnh) tại Việt Nam là một tín hiệu khả quan cho nền Đông dược Việt Nam, với triển vọng to lớn về ứng dụng cây thuốc quý này góp phần bảo vệ sức khỏe.
Tuy cây bá bệnh được một số nước cho rằng có tác dụng cường dương và điều trị mãn dục nam nhưng ở VN chưa có báo cáo khoa học nào tương tự về loại cây này. Theo các nhà dược học thì “mỗi loại thảo dược khi phân bố ở những điều kiện thổ nhưỡng khác nhau thì tính chất hóa học của nó cũng khác nhau. Mặc khác, thời gian thu hái, điều kiện phơi sấy, chế biến cũng quyết định rất nhiều đến các tính chất chữa bệnh của loại thảo dược đó. Trường hợp cây bá bệnh cũng không là ngoại lệ”.
Các nhà nghiên cứu cũng cảnh báo rằng, dùng rễ cây bá bệnh ở liều cao sẽ gây tác dụng phụ. Hiện tượng thường gặp nhất là mất ngủ kéo dài trong nhiều ngày nên có nguy cơ làm giảm hưng phấn tình dục. Ngoài ra, nó còn làm gia tăng thân nhiệt, gây bồn chồn lo lắng, làm giảm tính kiên nhẫn và có khi gây nóng nảy tức giận. Vì thế những người làm nghề lái xe không nên uống các chế phẩm từ cây bá bệnh này hoặc chỉ sử dụng ở liều thật thấp. Lời khuyên của các chuyên gia là nên uống liều thấp và dùng dài ngày vẫn tốt hơn là dùng liều mạnh trong một ngày. Riêng phụ nữ có thai thì không nên dùng.
Tuy mang tiếng là cây bá bệnh nhưng những tác dụng trị bệnh của nó không nhiều, chỉ là một số bệnh thường gặp được trị theo kinh nghiệm dân gian. Tuy nhiên, tác dụng “nổi bật” mà hiện nay các nhà sản xuất đang nhắm đến là tác dụng “cường dương, bổ thận” và đặc biệt là chứng mãn dục nam.
Toa thuốc ngâm rượu đang được phổ biến trong dân gian:
Tần Thủy Hoàng tửu: rễ bá bệnh 50g, hồng sâm 20g, đương quy 20g, hà thủ ô 20g, dâm dương hoắc 30g, nhục thung dung 30g, chuối hột chín sấy khô 30g, đỗ trọng 30g, câu kỷ tử 20g, táo tầu 20 trái. Ngâm với 10 - 15 lít rượu gạo. Cứ 2 - 3 ngày quấy 1 lần. Sau 10 - 15 ngày có thể dùng được. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 - 50ml, uống lúc ăn hoặc sau khi ăn.
Tác dụng: bổ thận, tráng dương, tăng nội tiết tố nam, bồi bổ cơ thể, trị đau lưng, nhức mỏi, rối loạn tiêu hóa, kém ăn, mất ngủ…
Lưu ý: phụ nữ đang mang thai không được dùng.
Lương y HOÀNG DUY TÂN