Câu kỷ tử là quả chín phơi sấy khô của cây câu kỷ (Lycium sinense Mill.), thuộc họ cà (Solanaceae). Câu kỷ tử chứa protein, lipid, carbohydrat, chất xơ; tinh dầu, acid béo… Hạt chứa các sterol (gramisterol, citrostadiennol, lophenol…).
Theo Đông y, câu kỷ tử vị ngọt, tính bình; vào kinh can và thận. Có tác dụng dưỡng can thận, nhuận phế, ích tinh, minh mục. Trị chứng can thận âm hư, đau đầu hoa mắt chóng mặt, ù tai, thị lực giảm, đau lưng mỏi gối, suy nhược thần kinh, liệt dương di tinh, đái tháo đường, viêm gan mạn, vô sinh... Liều dùng: 6 - 15g. Sau đây là một số cách dùng câu kỷ tử trị bệnh:
Bổ thận, nuôi dưỡng chân âm
Bài 1: câu kỷ tử 120g, đương quy 60g, thục địa 180g. Các vị ngâm với 3.000ml rượu 320 trong 7 - 10 ngày. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 30ml. Chữa tinh huyết bất túc, liệt dương.
Bài 2: câu kỷ tử 120g, thỏ ty tử 120g, ngũ vị tử 15g, phúc bồn tử 60g, xa tiền tử 30g. Các vị nghiền bột mịn, luyện với mật thành hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 10g. Chữa thận hư, di tinh, dương ủy, xuất tinh sớm, khí huyết lưỡng suy.
Bài 3: Hoàn câu kỷ: câu kỷ tử, hoàng tinh liều lượng bằng nhau tán thành bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 12g, chiêu với nước nóng. Trị chứng thận hư tinh kém, lưng và xương sống đau buốt.
Kỷ tử là quả khô của cây câu kỷ.
Dưỡng can, làm sáng mắt
Bài 1: Kỷ Cúc địa hoàng hoàn: câu kỷ tử 12g, cúc hoa 12g, thục địa 16g, đan bì 6g, sơn dược 8g, phục linh 8g, sơn thù 8g, trạch tả 8g. Các vị nghiền thành bột, luyện với mật làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 12g, chiêu với nước muối loãng hoặc nước nóng. Trị các chứng can thận âm hư, sốt về chiều, mồ hôi trộm, hoa mắt, đau mắt khô rát.
Bài 2: Rượu câu kỷ: câu kỷ tử, ngâm trong rượu 5 - 7 ngày, chắt ra. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 - 2 thìa canh. Trị yếu gan sinh đau mắt, ra gió chảy nước mắt; bổ dưỡng, làm mạnh cơ, dưỡng nhan...
Món ăn thuốc có câu kỷ tử
Chim câu hầm hoàng kỳ, kỷ tử: kỷ tử 30g, hoàng kỳ 60g, chim câu non 1 con. Chim câu làm sạch, cho hoàng kỳ, kỷ tử vào, hầm cách thủy, thêm gia vị. Dùng cho người sa dạ dày, sa thận, sa trực tràng, sa tử cung.
Cháo kỷ tử: kỷ tử 30g, gạo tẻ 100g; đường trắng vừa đủ. Nấu cháo gạo tẻ và kỷ tử, khi ăn thêm đường. Trị đau lưng, tê bại hai chân, đau đầu, ù tai hoa mắt chóng mặt.
Rượu kỷ tử nhân sâm ngũ vị tử: câu kỷ tử 30g, nhân sâm 9g, ngũ vị tử 30g, rượu trắng 500ml. Các dược liệu ngâm rượu 7 ngày là được. Mỗi ngày uống 30 - 50ml, chia làm 1 hoặc 2 lần vào bữa ăn. Thích hợp cho người suy nhược thần kinh, thiếu máu, viêm gan mạn, thị lực giảm.
Kiêng kỵ: Người đang thực nhiệt (nhiễm trùng, viêm tấy), bị đàm thấp, tiêu chảy không dùng.