Mấy hôm nay sao trời nóng thế, cây bên đường đứng im như bóng núi phía Bắc, mặt đường như có lửa đang cháy. Pao thấy mọi người đi đường mặt đỏ gay như cái lò rèn nhà lão Củng. Pao mới ra ngoài đường một lúc mà thấy mồ hôi chảy khắp người, chưa bao giờ Pao thấy nóng như vậy. Không biết bản Bó của Pao có nóng vậy không. Pao lo quá, nương ngô nhà Pao đang ra hoa rồi, mà Nọng vợ Pao có lên nương xem lũ trâu vào phá nương ngô không. À mà không, lo nhất cái Nàng, nóng thế liệu có ăn ngon cơm như lúc Pao ở nhà không? Pao vừa nghĩ vừa thấy nhớ bản Bó của Pao...
Vậy là đã gần mươi ngày Pao xa bản Bó xuống thủ đô, lúc nhận giấy mời của tỉnh, Pao nghĩ đau cái đầu, ái chà mình được đi Hà Nội tập huấn ư? Pao thích lắm, bao nhiêu lần Pao mơ được đến Hà Nội, được đi viếng Lăng Bác, được thăm cái chùa chỉ có một chân mà Pao nhìn thấy trên tivi. À mà mình sẽ đưa cả Nọng và cái Nàng đi nữa... Nghĩ vậy thôi, bao nhiêu năm rồi, cái bệnh xá của Pao cứ néo chân Pao lại, Pao đi còn cái việc ở trạm xá ai lo. Lần này các anh ở tỉnh nói Pao phải đi thôi, không hoãn được đâu, đây là lớp bổ túc thêm kiến thức phòng chống bướu cổ cho các tỉnh mà...
Bản của Pao nằm trên một khu đất rộng dưới chân núi Khau Le, mát quanh năm, dòng sông Đôi như con trăn trườn mình qua tấm thảm của cánh đồng lúa một năm hai vụ, chỗ nào cũng có dấu chân của bạn bè Pao khi vui chơi ngày bé. Pao nhớ ngày ấy, một vài người trong bản bị bướu cổ trông xấu lắm, các anh y tế của huyện về khám, cho mọi người uống thuốc và tiêm thuốc. Pao thích thú nhìn mãi anh bác sĩ mặc cái áo blouse trắng, cầm cái ống tiêm tiêm thuốc cho từng người. Đến lượt Pao, anh hỏi Pao có thích học nghề y không? Thích chứ! Nhưng Pao thấy khó lắm, cái bản Pao có ai đi học nghề này đâu... Ấy thế mà năm ấy Pao thi lại đỗ vào trường y của tỉnh. Cả bản Bó ai cũng mừng cho Pao, mé Pao mừng ra mặt, mé nói với Pa: "À lối, cái thằng Pao nhà mình nó thi được vào trường y tỉnh vớ, nó về sẽ tiêm cho tôi với ông mấy ống thuốc bổ thì có mà thừa sức lên nương ông à...". Pa không nói gì, lặng lẽ lôi cái ba-lô mà Pa đem từ chiến trường về chuẩn bị đựng đồ cho Pao. Chỉ có Nọng là buồn vì sợ Pao đi không về bản nữa... mà các cô gái trên thị xã sẽ giữ lấy Pao... Không đâu Nọng à, Pao về mà. Pao về còn khám bệnh cho dân bản mà...
Học ở trường Pao mới biết bệnh bướu cổ mà dân bản Pao bị là do thiếu iốt. Cái hồi Pao còn bé, anh bác sĩ đến bản Pao tiêm cho mọi người đấy là dầu iốt, tiêm dầu iốt vào sẽ không còn bướu cổ nữa... Đấy là ngày xưa, còn bây giờ chỉ cần ăn muối iốt thôi. Mà muối iốt không thiếu, ngoài chợ bán đầy, muối trắng tinh mịn như bột gạo nếp làm bánh ngày Tết ấy.
Pao cứ nghĩ thiếu iốt chỉ gây bướu cổ thôi, vậy mà lớp học này Pao lại còn biết thiếu iốt gây nên sảy thai, đẻ non. Thiếu iốt còn làm cho mất khả năng lao động và làm đần nữa chứ. Đây mới đáng lo vì ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ, đặc biệt là trẻ em, ngay từ khi vẫn nằm trong bụng mẹ. Các thầy còn dạy cho bọn Pao cách bảo quản muối iốt như thế nào cho hiệu quả, muối phải để xa bếp lửa chứ đừng để gần bếp.
Pao cứ nghĩ mình ở nhà nói cho mọi người là phải dùng muối iốt thôi, nhưng đâu phải thế, mình phải nói sao cho mọi người thay đổi hành vi, mà muốn thay đổi hành vi là phải biết được tác hại của thiếu iốt gây ra, phải biết mua, bảo quản và sử dụng muối iốt, không được ăn mặn quá, ăn mặn cũng không tốt cho sức khoẻ mà gây nên tăng huyết áp nữa.
Ông ngoại Pao vẫn thường kể, ngày xưa bản Pao thiếu muối lắm, muối không đủ ăn như bây giờ đâu, giặc Pháp không cho mang muối lên bản, chỉ có vài người đem muối đi đổi hàng ở bản Pao thôi. Thậm chí muối được người Pháp đem chiêu dụ nếu ai tố cáo những người Cộng sản thì được thưởng bằng muối, bây giờ muối đã trắng, rẻ lại có iốt nữa. Muối iốt sử dụng cũng đơn giản như muối thường thôi. Về bản lần này, Pao sẽ nói cho mọi người biết phải dùng muối iốt thôi, dùng muối iốt như muối thường ấy mà... Các thầy thấy Pao ở miền núi về nên rủ Pao đi tắm biển, Pao thích lắm, nhưng Pao về thôi. Pao lo nhất là phải làm sao hàng tháng đi kiểm tra muối iốt tại các hộ gia đình trong bản, muối iốt phải đảm bảo đủ tiêu chuẩn phòng bệnh cho trẻ em, phụ nữ và nhiều người khác nữa...
ThS. Lê Phong