Độc giả Việt Nam được biết đến nhà văn cổ điển Nga nổi tiếng thế giới Turgeniev qua bản dịch tiếng Việt tác phẩm lớn của ông là “Cha và con”. Thế hệ “cha” ở Nga là những người đại diện cho những quan điểm lỗi thời, những người quý tộc theo chủ nghĩa tự do, còn thế hệ “con” là những người có tư tưởng mới, cách mạng, những người trí thức bình dân.
Thời Pháp thuộc, khi là sinh viên, tôi đã có dịp đọc cuốn “Khói” của Turgeniev qua bản dịch tiếng Pháp. Trong cuốn này, ông lên án tính chất cách mạng giả trá của những nhóm người Nga lưu vong nhưng lại coi cải cách 1861 là một sự nghiệp to lớn.
Turgeniev Ivan Sergeievitsh (Tur-Ghê-Nheph, I-van Xer-ghê-ê-vitr), 1818-1883, là nhà văn Nga nổi tiếng thế giới. Ông sinh ra ở Orjol, mất ở Pháp, ông xuất thân từ một gia đình quý tộc. Không được dạy học vì có tư tưởng tiến bộ, ông quay sang hoạt động văn học, bị bắt giam và quản thúc một năm. Sau đó viết một loạt truyện và và tiểu thuyết đề cập đến số phận những “con người thừa”, những quý tộc Nga tiến bộ như: Axia, Mối tình đầu, Faust, Rudin, một tổ chức quý tộc.v.v. Ông là người đầu tiên chỉ ra rằng những trí thức bình dân, dân chủ đã trở thành những nhân vật chính của thời đại và của văn học Nga giữa thế kỷ 19. Năm 1892 xuất hiện tác phẩm lớn của ông là “Cha và con”. Những bài thơ bằng văn xuôi gồm những bài ký nhỏ trữ tình, có giá trị nghệ thuật ngôn ngữ cao.
Từ 1847 trở đi, phần nhiều ông ở nước ngoài (Đức, Anh, Pháp). Ông có công phổ biến văn học Nga ở Tây Âu và là một đại diện tiêu biểu của chủ nghĩa hiện thực phê phán. Turgeniev phản ánh tính chất dã man của chế độ nông nô, sự suy sụp của nước Nga phong kiến và chuyên chế, sự xuất hiện những lực lượng dân chủ tư sản tiến bộ. Turgeniev miêu tả đời sống xã hội Nga từ những năm 40 đến những năm 70 của thế kỉ 19. Nhân vật được miêu tả một cách tinh tế; những bức họa phong cảnh rất nên thơ; ngôn ngữ trữ tình và giàu tính nhạc. Turgeniev viết nhiều thể loại: truyện, tiểu thuyết, ký, kịch và thơ. Từ những năm 40, ông chịu ảnh hưởng tư tưởng dân chủ cách mạng của Belinski. - Trường ca Pa-ra-sa (Parasha, 1843) đánh dấu sự đoạn tuyệt của ông với chủ nghĩa lãng mạn của nhà văn trẻ. Nổi tiếng từ 1847 với truyện đầu của tác phẩm Bút ký người đi săn. Tập Bút ký (1881) này gồm 25 truyện ngắn, chống chế độ nông nô, do một người đi săn kể. Chính phủ sa hoàng tìm cơ hội để đàn áp Turgeniev.
Sau đây là một số suy nghĩ của Turgeniev:
• Không nói gì có nghĩa là đồng ý.
• Trước khi mở một quyển sách, cần phải học đọc trước.
• Ai đã bị bỏng vì sữa nóng thì thường thổi vào nước lạnh.
• Trần gian này, không gì đẹp bằng một người mẹ trẻ và đẹp ôm đứa con.
• Chân thật là cách ngoại giao tốt nhất.
• Chỉ có phụ nữ là có tình thương mà không ngạo mạn.
• Những người yếu không bao giờ tự mình làm xong cái gì, họ bao giờ cũng đợi kết thúc.
• Dáng vẻ khinh khỉnh và tự mãn gây ấn tượng đối với đàn bà và khiến đàn ông khó chịu.
• Sự xuất hiện lần đầu của tình yêu khiến thiếu nữ bối rối và sợ hãi.
• Thời gian nhiều khi bay nhanh như chim lại có những lúc đi chậm như rùa nhưng dường như không bao giờ thời gian lại thú vị hơn là khi mình không để ý xem nó đi nhanh hay chậm.
• Muốn nói gì thì nói, chết vẫn là một nỗi khổ.
• Chỉ ai không quá suy nghĩ về cuộc đời thì mới không bị đời đánh lừa.
• Trong hai người yêu nhau, một là nô lệ, một là chủ nô.
• Người ta không chết vì buồn chán, mà có thể chết vì khiếp sợ.
• Ôm lấy nỗi đau khổ một mình cũng là một cách ích kỷ.
• Người sợ bị chê cười là người không biết yêu sự thật.
• Sự thật tốt đẹp hơn những mơ ước viển vông.
• Đối với người say rượu, nước biển mới chỉ dâng lên tới đầu gối.
• Bản năng của đàn bà hơn sự suy nghĩ của đàn ông.
• Sự thật nằm trong rượu vang.
• Chim họa mi không sống bằng các bài ca.
• Người đang yêu có quyền chê trách.
Hữu Ngọc
