Dân tộc Đức theo truyền thống nổi tiếng là cứng rắn, sống có nguyên tắc, có kỷ luật, nhưng cũng lại rất lãng mạn, rất đậm tình quê hương. Vì vậy, thi ca lãng mạn Đức rất phổ biến, đặc biệt là loại thơ gần dân ca (LIED).
Lần đầu tiên tôi biết đến thơ tiếng Đức là một tập thơ xinh xinh loại bỏ túi của Heine (Hai-nơ, 1797-1856) mang tên Du Bist Mein, Ich Bin Dein (Anh là của em, em là của anh). Một tập thơ tình kiểu dân ca, những bài rất ngắn và dễ đọc, khiến ta nghĩ đến dân ca quan họ. Tôi vẫn trân trọng giữ tập thơ ấy để tưởng niệm đến người bạn quá cố đã tặng mình, anh E.Borchers (tên tiếng Việt là “Chiến Sĩ”), làm thông tin viên cho Hãng thông tấn Đông Đức AND, một trí thức Đức có lý tưởng nhân đạo đã phục vụ Việt Nam từ trước Cách mạng Tháng Tám và ở Việt Nam đến những năm 1960.
Heine Heinrich là nhà thơ Đức lớn thế kỷ 19, nhà báo chính trị. Ông sinh và mất tại Paris. Cha ông là một người buôn bán bình thường, gốc Do Thái. Ông lớn lên khi quân cách mạng Pháp đóng ở tỉnh nhà từ 1795 (mang lại nhiều tự do). Nhờ đó, ông được đi học trường trung học, năm 14 tuổi, ông được thấy Napoleon I mà ông coi là người phá vỡ chế độ phong kiến cũ, đại diện cho Cách mạng Pháp. Năm 1816, ông đến ở với cậu là chủ ngân hàng tại Hamburg. Ông được giúp đỡ, nhưng bỏ nghề kinh doanh, học luật nhưng chỉ chú ý đến văn học, triết học, chịu ảnh hưởng của tư tưởng biện chứng của Hegel. Ông mê cô em họ và bắt đầu làm thơ. Từ 1826-1830, ông nổi tiếng về thơ, sống bằng ngòi bút. Để thoát khỏi không khí đàn áp và khủng bố ở Đức và Trung Âu, ông đến ở hẳn Paris, Thủ đô của Cách mạng châu Âu thời đó. Ông gặp Marx và trở thành bạn thân của gia đình Marx, có cảm tình với những người cộng sản. Ông luôn luôn sống trong nghèo túng, bị các thế lực phản động gây sức ép. Ông bị đau tủy nặng, từ 1845 nằm liệt giường, sau khi chết được chôn ở Pháp. Heine là đại diện tiêu biểu cho văn học dân chủ cách mạng Đức (tác phẩm của Heine bị Đức quốc xã đốt), kết hợp được tinh túy các truyền thống cổ điển và lãng mạn. Từ năm 30 tuổi, ông đã nổi tiếng là một nhà thơ lãng mạn cách mạng. Ông chống lại những mặt tiêu cực của phong trào lãng mạn Đức. Tập Sách bài hát gồm nhiều bài thơ về tình yêu và thiên nhiên hay nhất trong thi ca Đức, hồn nhiên và sâu đọng như dân ca, tình cảm thường đượm mỉa mai, giễu cợt, nhạc điệu du dương (một số được Schubert và Schuman phổ nhạc). Với những Hình ảnh chuyến đi, ông đã sử dụng mỉa mai chua chát tạo ra một thể loại mới để thể hiện tư tưởng dân chủ, chống đối của mình: “du ký mang tính chất xã hội chính trị” cho phép Heine mượn hình thức tả cảnh lãng mạn đưa ra những nhận xét hóm hỉnh, đả kích đầu óc tư sản tầm thưởng, giả dối, lũ quý tộc thiển cận, tố cáo công nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa và Giáo hội là những chỗ dựa của độc đoán. Du ký vùng Harx mở đầu cho thể loại ấy. Giai đoạn ở Paris là giai đoạn sáng tác thứ hai của ông. Ông làm môi giới cho hai nền văn hóa Pháp - Đức, giới thiệu văn hóa Đức, đấu tranh cho quê hương được có tự do dân chủ: Hoàn cảnh nước Pháp, tuyển tập bài báo; Trường phái lãng mạn, luận văn lên án những người lãng mạn phản động thoát ly vào thế giới mộng ảo, lùi về thời Trung cổ. Trong cuốn Về lịch sử tôn giáo và triết học Đức, ông chứng minh là triết học Đức mở đường cho cách mạng tư sản, phê phán triết học duy tâm Đức. Thời gian kết bạn với Marx ông viết bài thơ nảy lửa: Những người thợ dệt xứ Slê-di-ơn về cuộc nổi dậy của thợ dệt năm 1844 và Nước Đức. Một truyện cổ tích mùa đông, thơ trào phúng về tình hình ngột ngạt và lạc hậu của nước Đức, cũng nói lên niềm tin vào ngày mai (ông viết tác phẩm này khi về thăm quê hương, sau 13 năm lưu vong). Tập thơ Rô-man-xê-rô gồm nhiều đề tài phong phú.
Sau đây là một số tư duy của Heine:
- Khi đôi mắt hân hoan của tôi không còn được nhìn Tổ quốc thì tôi lại tìm thấy đất nước trong trái tim tôi.
- Mà này! Lưỡi gươm đáng căm ghét và đồng tiền đáng khinh miệt cuối cùng lại có sức mạnh tối cao và những đại diện của tinh thần đành phải thỏa hiệp với chúng.
- Ở nơi mà người ta đốt sách thì cuối cùng con người cũng sẽ bị thiêu.
- Biển có ngọc của biển, trời có sao của trời còn trái tim tôi có mối tình của nó.
- Anh đã yêu em, và anh vẫn yêu em! Và nếu thế giới sụp đổ thì từ đống hoang tàn những ngọn lửa tình yêu của anh vẫn cháy bùng lên!
- Dẫu những giọt nước mắt ta khóc như thế nào chăng nữa thì cuối cùng cũng hỉ mũi mà thôi!
- Mùa hè nóng bỏng đã từng ngự trị trên má em, mùa đông giá lạnh ở trong tim em. Điều đó một ngày kia sẽ thay đổi. Hỡi người tình yêu quý của anh! Mùa đông sẽ ở trên má em, mùa hè sẽ ngự trong tim em.
- Anh khóc trong giấc mơ, anh mơ là em đã qua đời, anh chợt tỉnh, nước mắt vẫn đang chảy trên má anh.
Anh khóc trong mơ, anh mơ là em bỏ anh, anh chợt tỉnh, mà vẫn còn khóc mãi, khóc não nùng.
Anh đã khóc trong mơ, anh mơ là em vẫn còn yêu, anh bừng tỉnh giấc, suối lệ vẫn còn tuôn.
- Sóng rì rào: tiếng rì rào muôn thuở
Gió thổi, mây trôi
Sao lấp lánh, lạnh lẽo, dửng dưng,
Có một thằng điên vẫn đợi câu trả lời
- Em có kim cương, có ngọc
Và tất cả mọi thứ người ta mong ước
Em có đôi mắt đẹp nhất thế gian
Em yêu, em còn muốn gì nữa?
...
Những đôi mắt ấy đẹp nhất thế gian
Khiến cho anh nhẫn nại chịu hành hình
Em yêu, em còn đòi gì hơn nữa?
