Khi vụ mùa chưa kết thúc đã có rất nhiều hộ dân của 3 xã Canh Tân, Minh Khai, Quang Trọng, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng mua sắm máy móc, dụng cụ để tổ chức khai thác vàng trái phép ngay trên mảnh ruộng của mình. Biết rằng, hằng năm các cơ quan chức năng vẫn tiến hành giải tỏa nhưng nạn khai thác vàng trái phép ở đây vẫn tiếp diễn, chưa có hồi kết.
 Bà con bản Nà Lẹng, xã Minh Khai, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng đang “tranh thủ” khai thác vàng. |
Nhà nhà đào vàng, người người đào vàng
Cuối tháng 10/2009, chúng tôi về 3 xã miền Tây của huyện Thạch An. Bước vào địa phận xã Canh Tân, chỉ cách thị xã khoảng 15km chúng tôi đã chứng kiến lác đác một số điểm khai thác vàng trái phép trên lòng suối và ngay cả trên những đám ruộng dọc theo hai bên bờ suối Minh Khai (một trong những lưu vực của Sông Hiến). Đi tiếp, chúng tôi không khỏi bàng hoàng khi chứng kiến những đám ruộng vừa gặt xong của các xóm Nà Nâm, Nà Xèng, Nà Đoỏng, Nà Lẹng, Pác Cung (xã Minh Khai) và Nà Cọn, Nà Mu, Pò Pẩu (xã Quang Trọng)... bị đào bới nham nhở, san sát những hố khai thác vàng sâu hoắm. Dưới những hố vàng sâu 4 - 5m, mỗi hố có vài ba người đang lúi húi cạy đá, sỏi và phun nước vào các khe đá. Trên bờ, một đầu nổ Trung Quốc đang bơm nước từ suối vào và hút nước lẫn đất cát từ trong lòng hố ra đổ vào máng đãi vàng. Toàn bộ chất thải cả đất, đá đều được đổ thẳng vào dòng suối, làm cho con suối bình thường vào mùa khô vẫn trong xanh có thể nhìn thấy đáy nay đục ngầu bùn đất. Qua thống kê sơ bộ, chúng tôi được biết trên địa bàn xã Minh Khai có gần 30 điểm khai thác vàng trái phép như vậy. Địa bàn xã Quang Trọng tuy ít hơn nhưng cũng có không dưới 20 điểm đang khai thác vàng trái phép. Địa bàn “nóng” nhất về khai thác vàng trái phép là xóm Nà Đoỏng (Minh Khai) và xóm Nà Cọn (Quang Trọng)... Ở các xóm này, chúng tôi chứng kiến hàng chục hố khai thác vàng đang hoạt động. Thậm chí, có điểm người dân còn kéo cả điện ra để có thể khai thác vào ban đêm.
Chính quyền làm ngơ
Việc khai thác trái phép diễn ra công khai nhưng chính quyền địa phương hầu như làm ngơ và chưa hề có giải pháp hữu hiệu để khắc phục. Chúng tôi chứng kiến ngay trong phiên chợ Quang Trọng (ngày mùng 5 tháng 9 âm lịch), cách trụ sở xã chưa đầy 300m có một điểm khai thác vàng trái phép trên bờ suối có máy xúc cỡ lớn với hàng chục người tham gia. Tuy nhiên, anh Trần Thanh Tịnh, Chủ tịch UBND xã Quang Trọng lại cho rằng, tình trạng khai thác vàng trái phép mới diễn ra lén lút. Chính quyền địa phương đã biết nhưng cũng không rõ cụ thể trên địa bàn mình đang có bao nhiêu điểm khai thác trái phép. Giải pháp khắc phục theo anh Tịnh cho biết chỉ tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động nhân dân không tham gia khai thác trái phép; đang chuẩn bị xin ý kiến chỉ đạo của huyện và đề nghị hỗ trợ giải tỏa. Anh Tịnh cho biết thêm, từ năm 2006, xã đã thành lập Ban giải tỏa khai thác vàng trái phép do Chủ tịch UBND xã làm Trưởng ban, thành viên là đại diện các ban ngành của xã. Xã cũng đã cho các hộ dân ký cam kết không tham gia khai thác vàng trái phép. Sau đó, chúng tôi đến trụ sở xã Minh Khai để tiếp tục tìm hiểu thêm tình hình ở đây. Mới khoảng 11 giờ trưa nhưng hầu hết cán bộ xã đã nghỉ, chúng tôi chỉ gặp được 3 cán bộ đang làm việc. Được biết mục đích của chúng tôi là tìm hiểu về tình hình khai thác vàng trái phép thì cả 3 cán bộ này đều từ chối trả lời, cho rằng mình không có đủ thẩm quyền và trách nhiệm.
Qua tìm hiểu của chúng tôi thấy rằng, việc đầu tư khai thác vàng khá đơn giản. Thu hoạch lúa mùa xong, người dân thuê máy xúc với giá khoảng 800 nghìn đồng/giờ để bóc lớp đất màu trên đám ruộng của gia đình. Để đào được 1 hố phục vụ khai thác vàng, ước tính mất khoảng 6 - 8 triệu đồng. Sau đó, tiếp tục đầu tư thêm 10 triệu đồng mua đầu nổ, bơm nước, ống bơm và các dụng cụ khác là có thể tiến hành khai thác được vàng. Với giá vàng như hiện nay, mỗi hố vàng có thể cho tổng thu nhập khoảng 2 triệu đồng/ngày. Bình quân mỗi lao động sau khi trừ chi phí còn khoảng 200 - 300 nghìn đồng/người/ngày. Với thu nhập hấp dẫn như vậy nên nhiều người dân ở đây sẵn sàng bỏ ra hàng chục triệu đồng để đầu tư khai thác vàng trái phép. Hơn nữa, một số hộ dân ở đây còn tự đầu tư mua máy xúc trị giá hàng tỷ đồng để về cho thuê múc đất ruộng phục vụ khai thác vàng. Trên địa bàn 2 xã Minh Khai và Quang Trọng, chúng tôi đếm được có 6 chiếc máy xúc, có chiếc còn rất mới. Dư luận mong rằng, các cơ quan chức năng và cấp ủy chính quyền địa phương sớm vào cuộc, giải tỏa dứt điểm nạn khai thác vàng trái phép trên địa bàn 3 xã miền Tây của huyện Thạch An.
Thanh Tuấn