Lằn ranh giữa thông tin và sự im lặng để bảo vệ nhân vật
Cuộc thi viết về Phòng chống HIV/AIDS do Báo Sức khỏe & Đời sống phát động một lần nữa khẳng định tầm quan trọng của truyền thông trong cuộc chiến chống lại căn bệnh thế kỷ. Ngày nay, HIV/AIDS không còn là "án tử" nhờ những tiến bộ vượt bậc của y học, mà đã trở thành một bệnh lý mạn tính có thể kiểm soát được.
Tuy nhiên, nếu virus đã được kiểm soát bằng thuốc ARV, thì virus kỳ thị vẫn đang âm ỉ và dai dẳng trong xã hội, đẩy người nhiễm vào bóng tối của sự cô độc.
Cái khó lớn nhất khi viết về HIV/AIDS không phải là thiếu thông tin từ các cơ quan chức năng, mà là thiếu niềm tin để mở lời từ phía nhân vật. Ảnh minh hoạ
Một bài báo dự thi chất lượng phải là một bài báo chân thực, lay động, có khả năng kéo người đọc lại gần hơn với cuộc đời của những người trong cuộc. Nhưng, để có được một câu chuyện "người thật, việc thật", một bài báo có hồn và sức nặng, người phóng viên không chỉ cần "đầu lạnh" của lý trí mà còn phải trải qua một hành trình tìm kiếm, xây dựng lòng tin đầy chông gai, vất vả.
Áp lực đó, đôi khi, nặng hơn cả deadline: Áp lực đứng giữa việc cần phải nói sự thật và nghĩa vụ bảo vệ sự an toàn cho nhân vật. Đó chính là hành trình gian khó, âm thầm của chúng tôi, những người làm báo dấn thân vì mục tiêu chung.
Gông cùm vô hình: Vượt qua rào cản kỳ thị và sợ hãi công khai của người nhiễm H
Cái khó lớn nhất khi viết về HIV/AIDS không phải là thiếu thông tin từ các cơ quan chức năng, mà là thiếu niềm tin để mở lời từ phía nhân vật. Họ mang trong mình nỗi sợ hãi mang tính sống còn: Sợ hãi công khai (Fear of Exposure).
Tôi đã từng mất ròng rã ba tháng chỉ để nhắn tin qua lại với chị L., một bà mẹ đơn thân nhiễm HIV ở ngoại thành Hà Nội, người mà tôi biết qua một tổ chức cộng đồng (CBO). Chị luôn viện cớ bận, sợ bị lộ danh tính, sợ ảnh hưởng đến công việc buôn bán nhỏ lẻ, và quan trọng nhất: "Sợ con chị bị bạn bè trêu chọc, bị nhà trường xa lánh."
Cuộc gặp gỡ cuối cùng cũng diễn ra trong một quán cà phê vắng vẻ, chật chội. Điều đầu tiên chị nói, ánh mắt nhìn thẳng vào tôi không phải về thuốc men hay bệnh tình, mà là một lời cầu xin: "Em hứa với chị, ảnh con chị phải mờ, chữ phải khác đi. Đừng để nó biết, nó còn cả tương lai. Chị chịu đựng thế nào cũng được, nhưng con chị thì không được dính dáng."
Chỉ một lời hứa đó đã giải phóng cả một câu chuyện dài về nghị lực sống. Ánh mắt tuyệt vọng đó nói lên tất cả: Dù pháp luật và y tế đã bảo vệ họ, nhưng kỳ thị xã hội vẫn là một bóng ma lơ lửng. Người phóng viên phải hóa thân thành một chuyên gia tâm lý, một người bạn, để tháo gỡ từng nút thắt của sự đề phòng, của mặc cảm tội lỗi. Nếu không xây dựng được một "bức tường an toàn" tuyệt đối cho nhân vật, bài báo đó sẽ mãi mãi chỉ nằm trên giấy, thiếu đi hơi thở cuộc sống.
Bên cạnh sự sợ hãi của nhân vật, chúng tôi còn phải đối mặt với sự phản đối quyết liệt từ gia đình. Đã có lần, tôi bị chồng của nhân vật đuổi ra khỏi nhà vì cho rằng tôi đang "bới móc chuyện riêng", "làm xấu mặt gia đình". Sự thật là, chúng tôi phải tìm đến những "người gác cổng" như các nhóm đồng đẳng, các phòng khám ARV tuyến huyện. Họ mới là chìa khóa mở cánh cửa niềm tin, bởi họ là người đầu tiên và gần gũi nhất với nhân vật. Hành trình tìm người gác cổng này đã tiêu tốn không ít thời gian và công sức.
Thử thách về địa lý và thời gian: Tìm kiếm ánh sáng trong góc khuất
Những câu chuyện chân thực, giàu tính nhân văn nhất về HIV/AIDS thường không nằm ở các thành phố lớn mà ẩn mình trong những góc khuất, vùng sâu, vùng xa, nơi cuộc sống còn nhiều khó khăn.
Có lần, để tìm đến anh K., một trưởng nhóm đồng đẳng ở miền núi phía Bắc, tôi phải vượt qua một hành trình di chuyển kéo dài cả ngày trời. Từ thị trấn, tôi phải gửi xe máy ở chân đồi, lội bộ gần 5km qua suối cạn để đến được bản Rú. Anh K. sống trong một căn nhà nhỏ, đơn sơ. Anh giải thích: "Phải ở xa vậy, để ‘người ta không để ý’. Sự ‘không để ý’ đó chính là cái giá của sự sống yên ổn mà anh đang cố gắng giữ gìn cho cả nhóm." Sự ẩn mình, khuất lấp này càng làm tăng thêm khó khăn cho người phóng viên. Hơn nữa, nhân vật của chúng tôi thường là người lao động nghèo, không có nhiều thời gian rảnh. Cuộc phỏng vấn phải diễn ra chớp nhoáng, vào lúc tối muộn (sau khi họ đã xong công việc đồng áng, phụ hồ) hoặc sáng sớm, trong điều kiện không thuận lợi: ánh đèn dầu le lói, không gian chật chội, tiếng côn trùng hoặc tiếng trẻ con khóc.
Đôi khi, để tránh gây sự chú ý, tôi phải "giả trang" thành một người bạn, một người làm công tác xã hội của nhóm tình nguyện. Sự linh hoạt, luôn trong tư thế sẵn sàng ghi chép, lắng nghe, thậm chí là làm công việc nhà giúp nhân vật, đã trở thành kỹ năng sinh tồn của phóng viên đề tài này. Sự vất vả về mặt thể chất (di chuyển, thức khuya) là điều không tránh khỏi, nhưng nó đổi lại những chi tiết, đối thoại đắt giá, không thể tìm thấy trong bất kỳ tài liệu thống kê nào.
Mặc dù hành trình đi tìm nhân vật HIV/AIDS đầy gian nan, nhưng niềm vui mà chúng tôi nhận được khi hoàn thành bài báo là vô giá.
Vượt qua giới hạn cảm xúc cá nhân
Người làm báo viết về HIV/AIDS không chỉ đối diện với khó khăn từ bên ngoài mà còn phải vượt qua chính giới hạn cảm xúc của bản thân.
Ngồi đối diện với nhân vật, nghe họ kể lại những bi kịch: người vợ bỏ đi, người con bị bệnh tật hành hạ, bị chủ nhà đuổi việc vì biết họ nhiễm HIV, sự cô độc tột cùng... có những lúc, tôi đã không kìm được. Tôi phải đứng dậy, quay mặt vào tường, uống một cốc nước lạnh để lấy lại giọng nói chuyên nghiệp. Cảm giác bất lực, muốn khóc cùng nhân vật, nhưng phải giữ sự bình tĩnh để tiếp tục khai thác câu chuyện một cách trọn vẹn là một thử thách lớn.
Áp lực đạo đức nghề nghiệp cũng đè nặng. Phóng viên phải đứng giữa lằn ranh mỏng manh: Bảo vệ danh tính nhân vật tuyệt đối (ẩn danh, thay đổi chi tiết công việc, địa điểm) và đảm bảo tính chân thực, lay động của bài viết. Mỗi câu chữ, mỗi chi tiết đều phải được cân nhắc kỹ lưỡng, tránh vô tình gây tổn thương hoặc dẫn đến sự kỳ thị mới. Đây là một trách nhiệm thiêng liêng và nặng nề, đòi hỏi sự tinh tế và kinh nghiệm lâu năm. Viết về đề tài này là một sự cam kết đạo đức không thể thỏa hiệp.
Ánh sáng sau cánh cửa khép hờ
Mặc dù hành trình đi tìm nhân vật HIV/AIDS đầy gian nan, nhưng niềm vui mà chúng tôi nhận được khi hoàn thành bài báo là vô giá. Đó là khi bài viết được đăng tải, nhận được phản hồi tích cực từ cộng đồng; là khi nhân vật của chúng tôi gọi điện, nói rằng họ cảm thấy được tôn trọng, được lắng nghe. Tiếng nói của họ đã được phóng đại, đã chạm đến trái tim của hàng ngàn độc giả.
Chúng tôi đã viết về những tấm gương nghị lực: người phụ nữ đơn thân nhiễm HIV tự mở cửa hàng ăn để nuôi con, doanh nhân trẻ giấu bệnh cống hiến hết mình cho công việc, hay câu chuyện cảm động về những người mẹ âm thầm chăm sóc con nhiễm HIV. Mỗi câu chuyện là một minh chứng hùng hồn cho khát vọng sống, khát vọng được đối xử bình đẳng của người nhiễm H.
Với chúng tôi, những người làm báo chí không phải là người phán xét, mà là cầu nối, là chiếc loa phóng đại cho tiếng nói của những người yếu thế. Hành trình tìm kiếm nhân vật HIV/AIDS là một hành trình khắc nghiệt nhưng đầy ý nghĩa. Phóng viên vẫn sẽ tiếp tục dấn thân, không ngừng tìm kiếm và lan tỏa ánh sáng hy vọng, góp phần xóa bỏ bóng đêm của sự kỳ thị.
Xem thêm video được quan tâm
Blouse trang thap lua hy vong cho nguoi nhiem HIV (2)
