Thời gian gần đây, cộng đồng không khỏi xôn xao trước nhiều vụ việc trẻ vị thành niên bỏ nhà đi, mất tích không rõ nguyên nhân. Điển hình là trường hợp một bé gái 13 tuổi tại Cầu Giấy (Hà Nội) bị mất tích vào cuối tháng 5 và sau đó được gia đình tìm thấy tại TP.HCM. Hay vụ việc hai chị em học sinh ở Gia Lai "mất tích" nhiều ngày và đã được tìm thấy an toàn vào đầu tháng 6. Những sự việc liên tiếp này không chỉ gây hoang mang trong dư luận mà còn đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của gia đình, nhà trường và xã hội trong việc bảo vệ trẻ em, nhất là khi các em ngày càng tiếp xúc nhiều với không gian mạng.
Rủi ro khôn lường
Thực tế cho thấy, việc trẻ vị thành niên bỏ nhà đi tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Không phải trường hợp nào cũng may mắn tìm thấy con an toàn. Nhiều em có thể rơi vào tay những đối tượng xấu, bị buôn bán người, bóc lột lao động, lạm dụng tình dục, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.
Ảnh minh hoạ.
Về vấn đề này, trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, ThS. Nguyễn Viết Hiền - giảng viên Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, chuyên gia uy tín trong lĩnh vực tâm lý học lâm sàng và là thành viên Ban Chấp hành Hội Tâm lý Trị liệu Việt Nam nhận định rằng: Trẻ ở tuổi vị thành niên rất dễ trở thành "con mồi" của các đối tượng xấu. Đây là giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ em sang người lớn, với những thay đổi lớn về sinh lý, tâm lý, nhận thức, cảm xúc, khiến các em trở nên mong manh nhưng cũng dễ bốc đồng, dễ bị tác động.
ThS. Hiền phân tích: "Trẻ có nhu cầu tự khẳng định bản thân, muốn thoát ly khỏi sự kiểm soát của gia đình, chứng minh rằng mình đã lớn, có thể tự quyết định. Khi không được tôn trọng hoặc bị quản lý quá chặt, trẻ dễ nảy sinh tâm lý phản kháng, muốn bỏ đi như một cách 'giành quyền kiểm soát cuộc đời mình'". Ngay cả khi trẻ sống trong môi trường gia đình không kiểm soát chặt, các em vẫn dễ bị người lạ lôi kéo, dụ dỗ.
Mạng xã hội và những cái bẫy vô hình
Một trong những nguyên nhân chính khiến nguy cơ mất tích gia tăng hiện nay là việc trẻ em tiếp xúc thường xuyên với mạng xã hội mà chưa có kỹ năng kiểm soát cảm xúc và nhận biết nguy hiểm.
ThS. Nguyễn Viết Hiền nhấn mạnh: "Trẻ ở tuổi vị thành niên chưa kiểm soát tốt cảm xúc. Những mâu thuẫn trong gia đình, lời nói vô tình của người lớn, thất bại ở trường học hoặc xung đột với bạn bè có thể khiến trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, không ai hiểu mình, dẫn đến hành vi cực đoan như bỏ nhà đi để 'thoát khỏi tổn thương'".
Đáng lo ngại hơn, thông qua mạng xã hội, trẻ dễ dàng bắt chuyện với người lạ. Khi được đối phương bày tỏ sự ghi nhận, tin tưởng, các em dễ bị lôi kéo vào những lời dụ dỗ, hứa hẹn của kẻ xấu. Hậu quả của những quyết định nông nổi này thường rất nghiêm trọng. Dù được tìm thấy an toàn, các em vẫn phải đối mặt với nỗi lo lắng, bất an của gia đình và nguy cơ bị "dán nhãn" tiêu cực từ cộng đồng, ảnh hưởng đến khả năng hòa nhập.
Trách nhiệm chung tay bảo vệ trẻ em
Để bảo vệ trẻ em trước những mối đe dọa này, ThS. Nguyễn Viết Hiền cho rằng cần có sự chung tay, phối hợp chặt chẽ từ gia đình, nhà trường và xã hội.
Về phía gia đình, cha mẹ cần lắng nghe con cái nhiều hơn, không chỉ đặt nặng áp lực điểm số mà còn quan tâm đến đời sống tinh thần, các mối quan hệ bạn bè và những sự kiện đang diễn ra trong cuộc sống của con. Việc quan sát các hành vi bất thường như thức khuya, giấu điện thoại, hay cáu gắt… là tín hiệu cảnh giác cần được lưu ý. Quan trọng hơn, cha mẹ cần trang bị cho con các kỹ năng từ chối, kỹ năng nhận biết nguy cơ và cách nhờ giúp đỡ khi cần thiết.
Về phía nhà trường, cần xây dựng môi trường học đường an toàn, không bạo lực, đồng thời tăng cường giáo dục kỹ năng sống, phòng chống xâm hại, bạo lực và lừa đảo. Giáo viên chủ nhiệm và cán bộ tâm lý học đường cần được đào tạo bài bản để kịp thời phát hiện trẻ có nguy cơ bỏ nhà, mất tích.
Về phía cơ quan chức năng và cộng đồng, cần phát huy hiệu quả các kênh tiếp nhận thông tin mất tích, hỗ trợ tìm kiếm và truyền thông nhanh chóng. Đồng thời, cần xử lý nghiêm minh các đối tượng dụ dỗ, tổ chức lừa gạt trẻ em. Một chiến dịch truyền thông quốc gia về an toàn cho trẻ em thời đại số là vô cùng cần thiết để nâng cao nhận thức cho toàn xã hội.
ThS. Nguyễn Viết Hiền nhấn mạnh: "Bảo vệ trẻ em không chỉ là trách nhiệm của gia đình, mà là trách nhiệm của cả xã hội. Mỗi người lớn hãy trở thành một "vệ sĩ tinh thần" của trẻ em".
