Tiếp theo số 168
Thể suy gan cấp: Được xác định khi bệnh nhân mắc sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum, có cơn sốt rét, bị vàng da và niêm mạc, chỉ số bilirubin tự do và kết hợp đều tăng, có dấu hiệu hoại tử nhu mô gan với men SGOT và SGPT cao; có biểu hiện tình trạng suy gan cấp với tỷ lệ prothrombine thấp dưới 50-70%, NH3 cao, xuất huyết, rối loạn ý thức.
Tẩm màn diệt muỗi phòng bệnh sốt rét.
Không được xác định sốt rét ác tính thể suy gan cấp đối với những trường hợp: vàng da huyết tán với bilirubin tự do cao nhưng men gan không cao. Có phối hợp với viêm gan virut cấp tính hoặc mạn tính, chỉ số HBsAg dương tính. Sốt rét tiểu huyết cầu tố.
Thể suy thận cấp: Được xác định ở bệnh nhân sốt rét nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum, có biểu hiện cơn sốt rét; hội chứng suy thận cấp thực thể xuất hiện sớm với dấu hiệu đi tiểu ít dưới 400ml/24 giờ trở lên ở người lớn và dưới 12ml/kg cân nặng/24 giờ ở trẻ em; chỉ số urê máu trên 8,3mmol/l, creatinin máu trên 265µmol/l, natri nước tiểu trên 30-40mEq/l, creatinin U/creatinin P dưới 20.
Không được xác định sốt rét ác tính thể suy thận cấp trong những trường hợp: suy thận cấp chức năng do mất nước, điện giải biểu hiện dấu hiệu mất nước, đi tiểu ít, áp lực tĩnh mạch trung tâm dưới mức bình thường. Suy thận cấp thứ phát sau thể sốc và suy tuần hoàn cấp. Suy thận cấp thứ phát sau sốt rét tiểu huyết cầu tố.
Thể phù phổi cấp và suy hô hấp cấp tính tiến triển: được xác định ở bệnh nhân sốt rét nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum, có biểu hiện cơn sốt rét; dấu hiệu phù phổi cấp xuất hiện sớm với triệu chứng khó thở, thở nhanh, nghe có ran khô-ẩm ở hai lá phổi, mạch nhanh nhỏ, tím tái, có thể sùi bọt hồng, chụp phim Xquang phổi thấy dấu hiệu phù phổi cấp rõ; tuy nhiên không có suy tim trái, áp lực tĩnh mạch trung tâm bình thường hoặc thấp.
Không xác định sốt rét ác tính thể phù phổi cấp trong những trường hợp: phù phổi cấp do bổ sung quá nhiều nước, truyền dịch quá tải với biểu hiện áp lực tĩnh mạch trung tâm cao, có dấu hiệu thừa nước, tĩnh mạch cổ nổi, gan lớn và đây được xem là một tai biến của việc điều trị. Phù phổi cấp trong lúc bệnh nhân hấp hối sắp tử vong.
Thể xuất huyết và có đông máu rải rác nội mạch: được xác định ở bệnh nhân sốt rét nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum với biểu hiện cơn sốt rét; có triệu chứng xuất huyết phủ tạng nặng, đông máu rải rác nội mạch. Xuất huyết phủ tạng nặng và đông máu rải rác nội mạch thường gặp trong sốt rét ác tính thể não kèm theo sốc hoặc kèm theo suy thận cấp, suy gan cấp... Xuất huyết phủ tạng ít khi xảy ra ở những trường hợp sốt rét ác tính không có hôn mê, vì vậy trên thực tế sốt rét ác tính thể xuất huyết nhưng không hôn mê phát hiện tương đối hiếm.
Điều trị cho bệnh nhân sốt rét.
Thể tiểu huyết cầu tố: sốt rét ác tính tiểu huyết cầu tố hay gặp ở bệnh nhân sốt rét ác tính thể não nhiều hơn là sốt rét thường, trường hợp này được xếp vào nhóm sốt rét ác tính thể não phối hợp phủ tạng có tiểu huyết cầu tố. Thực tế trường hợp sốt rét thường tiểu huyết cầu tố hiếm gặp, việc chẩn đoán căn cứ vào biểu hiện: bệnh nhân đang mắc sốt rét, có vàng da, bilirubin tự do tăng, thiếu máu, hồng cầu tụt nhanh, nước tiểu có màu cà phê hoặc màu đậm như nước vối, có huyết cầu tố trong nước tiểu, xét nghiệm Meyer dương tính; hay nôn mửa, đau ngang lưng, tức ngực khó thở; thường có biến chứng suy thập cấp với dấu hiệu đi tiểu ít dưới 400ml/24 giờ ở người lớn và dưới 12ml/kg cân nặng/24 giờ ở trẻ em, urê và creatinin máu cao. Không xác định sốt rét ác tính thể tiểu huyết cầu tố trong các trường hợp sốt rét ác tính tiểu huyết cầu tố do nguyên nhân sử dụng thuốc điều trị sốt rét, đồng thời cũng cần loại trừ trường hợp tiểu ra máu do bệnh lý khác.
Thể bụng cấp: trên thực tế thể bụng cấp ít được phát hiện ở sốt rét ác tính thể não vì có thể do bệnh nhân bị hôn mê. Trái lại thể bụng cấp thường được phát hiện ở những bệnh nhân sốt rét và sốt rét nặng không hôn mê dưới bệnh cảnh lâm sàng của một hội chứng bụng cấp ngoại khoa tương tự giống như viêm túi mật, viêm ruột thừa, viêm tụy tạng, xoắn ruột... Việc chẩn đoán căn cứ vào dấu hiệu bệnh nhân mắc sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum, có cơn sốt rét; hồng cầu giảm, bạch cầu trong phạm vi bình thường, có hội chứng bụng cấp ngoại khoa. Tuy vậy, cũng cần chẩn đoán phân biệt với các trường hợp viêm ruột thừa, viêm túi mật, viêm tụy tạng, xoắn ruột, giun chui ống mật...
Cần lưu ý gì?
Thực tế ghi nhận so với sốt rét ác tính thể não có hôn mê và rối loạn ý thức gồm thể não đơn thuần hoặc thể não phối hợp với một hoặc nhiều hội chứng phủ tạng thì sốt rét ác tính thể phủ tạng không hôn mê khó xác định hơn, việc phát hiện và chẩn đoán dễ bị nhầm lẫn. Vì vậy rất dễ có nguy cơ làm cho bệnh nhân bị biến chứng trầm trọng dẫn đến tử vong nếu chủ quan. Theo các nhà khoa học, mặc dù sốt rét ác tính thể phủ tạng không hôn mê chiếm tỷ lệ thấp và hiếm gặp nhưng nếu các cơ sở y tế không chú ý cảnh giác, bỏ sót thì việc phát hiện và xử trí chậm trễ là điều có thể xảy ra. Do đó cần quan tâm đến vấn đề này để góp phần hạ thấp tỷ lệ tử vong do sốt rét ác tính.
BS. NGUYỄN VÕ HINH
