Sau một thời gian tạm lắng thì gần đây lại rộ lên nhiều trường hợp trẻ bị co giật, hôn mê do ngộ độc chì sau khi sử dụng thuốc cam không rõ nguồn gốc. Trong hơn 100 mẫu thuốc cam đã được gửi đến Viện Hóa học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam xét nghiệm trong năm 2015, ngoài hàm lượng chì quá cao, nhiều mẫu thuốc cam còn chứa cả thủy ngân, thạch tín những chất cực độc đối với sức khỏe con người.
Nhiều trẻ bị ngộ độc do dùng thuốc cam
Gần đây, Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai và Bệnh viện Nhi Trung ương liên tục tiếp nhận nhiều trẻ bị nhiễm độc chì do dùng thuốc cam. Nạn nhân gần đây nhất là cháu T.T.H, 8 tháng tuổi, ở Ninh Bình. Trước đó, do sốt ruột vì H. biếng ăn, tăng cân kém, gia đình đã mua thuốc cam pha với nước cơm cho cháu uống trong 1 tháng. Mới đây, phát hiện cháu H. có biểu hiện co giật, tím tái, bỏ bú và hôn mê, gia đình vội đưa cháu vào bệnh viện. Kết quả xét nghiệm máu cho thấy H. bị nhiễm độc chì rất nặng. Được điều trị tích cực bằng thở máy, chống phù não kết hợp sử dụng thuốc thải chì nhưng hơn 2 ngày sau, bé H. mới thoát khỏi hôn mê.
Thuốc cam không rõ nguồn gốc, xuất xứ có thể gây ngộ độc chì cho trẻ.
Một nạn nhân khác là bé trai N.M.N (6 tuổi), ở Việt Yên (Bắc Giang) được chuyển đến Trung tâm Chống độc trong tình trạng chậm phát triển do ngộ độc chì. Mẹ N. cho biết lúc con khoảng hơn 3 tháng tuổi, thấy bé bú ít, kém ngủ nên gia đình cho uống thuốc cam của một thầy lang ở quê đến khi gần 1 tuổi. Năm nay, N. vào học lớp 1, tiếp thu rất kém, quá nhút nhát, học trước quên sau, nói năng khó nên gia đình mới đưa đi khám. Kết quả xét nghiệm cho thấy hàm lượng chì trong máu của N. là 26,19 µg/dL, trong khi ngưỡng chấp nhận là không quá 5 µg/dL.
Chẩn đoán, điều trị rất khó khăn
Thuốc cam là một loại thuốc Đông y có thành phần từ rất nhiều những cây thuốc Nam và dược liệu kết hợp, từ xưa đã được các bà các mẹ tin là thứ thuốc bổ, giúp con hết biếng ăn, ăn tốt, mau tăng cân. Thậm chí ở một số vùng nông thôn, thuốc cam còn được quảng cáo như một loại “thuốc tiên” có thể chữa được bách bệnh: lở loét, tưa lưỡi, viêm nhiễm, tiêu chảy...cho trẻ em. Chạy theo lợi nhuận, nhiều cơ sở kinh doanh thuốc cam không rõ nguồn gốc có chứa hàm lượng chì cao, dùng lâu dài có thể gây ngộ độc. Trong khi đó, việc chẩn đoán ngộ độc chì do dùng thuốc cam rất khó khăn. Nhiều trẻ đã phải qua các chuyên khoa cấp cứu, truyền nhiễm, huyết học... mới xác định được ngộ độc chì.
Ngay cả khi tìm ra bệnh thì việc điều trị cũng rất gian nan, đòi hỏi thời gian dài, có khi cả năm trời, kéo theo đó là những tổn thương về thể chất và trí não khó có thể hồi phục. Trong khi đó, triệu chứng ngộ độc chì hoàn toàn không đặc hiệu, nhiều trẻ không có biểu hiện lâm sàng nên dễ bị bỏ qua.
Biểu hiện ngộ độc chì
Ngộ độc chì sẽ không thể hiện ngay lập tức nhưng nó ngấm dần vào cơ thể và gây ra rất nhiều tổn hại, thậm chí nếu có phát hiện chữa trị, cả chục năm sau lượng chì cũng chưa thể thoát ra khỏi cơ thể trẻ.
Biểu hiện rõ: Trẻ hôn mê, co giật, có thể tăng kích thích, ngủ lịm từng lúc, liệt, thái độ hành vi kỳ quặc, ít chơi, mệt mỏi, khó chịu, vô cảm, mất phối hợp, mất đi các kỹ năng học được, học kém, chậm phát triển tinh thần. Khi trẻ có biểu hiện nặng trên thần kinh trung ương (hôn mê, co giật) thì 25-30% số trẻ này có di chứng (chậm phát triển trí tuệ, co giật, mù, liệt) vĩnh viễn. Nôn, đau bụng, chán ăn, có thể bị thiếu máu.
Biểu hiện kín đáo: Trẻ chậm phát triển, giảm khả năng nghe, chậm phát triển về thần kinh nhận thức, có các hành vi hung hăng, chống đối xã hội, bạo lực, chứng tăng vận động và giảm tập trung.
Các nghiên cứu cho thấy có mối liên quan tỷ lệ nghịch giữa chỉ số IQ của trẻ em và nồng độ chì máu, kể cả khi nồng độ chì máu dưới 10mcg/dL. Với chứng bệnh tăng vận động và giảm tập trung, ngay cả khi nồng độ chì máu dưới 10mcg/dL, trẻ có chì máu càng cao thì càng dễ mắc chứng bệnh này.
Điều trị cho trẻ bị ngộ độc chì tại Bệnh viện Nhi Trung ương. Ảnh: H.N
Điều trị ngộ độc chì
Để điều trị ngộ độc chì, cần ngừng tiếp xúc với nguồn chì đã gây ra ngộ độc như: lập tức ngừng dùng thuốc cam, cải thiện điều kiện làm việc nếu do tiếp xúc với chì trong lao động... là biện pháp bắt buộc. Điều trị triệu chứng: Hôn mê, co giật cần được cấp cứu, truyền máu nếu thiếu máu nặng...
Khi mới tiếp xúc với chì, chì còn ở trên da, mắt, trong đường tiêu hóa và chưa hấp thu vào máu. Có thể tắm rửa bằng xà phòng, rửa dạ dày, rửa ruột, nội soi gắp chì trong đường tiêu hóa...
Dùng thuốc giải độc là biện pháp có tính quyết định. Các thuốc này khi vào cơ thể sẽ gắn với chì và được cơ thể đào thải qua nước tiểu.
Lưu ý, điều trị ngộ độc chì cần thời gian kéo dài hàng tháng đến hàng năm do chì thường đã gắn chặt ở xương. Vì vậy, người bệnh cần tuân thủ chặt chẽ, sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, khám và xét ngiệm lại đúng theo hẹn. Phụ nữ có thai, bà mẹ đang cho con bú, trẻ nhỏ (kể cả trẻ sơ sinh) bị ngộ độc chì rõ thì vẫn cần điều trị.
Lời khuyên của thầy thuốc Để phòng tránh ngộ độc chì cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức của người dân (khi bị bệnh chỉ khám ở các cơ sở y tế có đăng ký, chỉ dùng các thuốc lưu hành hợp pháp: các thuốc có nhãn mác ghi rõ địa chỉ nhà sản xuất và phân phối, có chứng nhận cho phép của các cơ quan chức năng). Tăng cường công tác quản lý sản xuất, lưu thông, phân phối và sử dụng thuốc. Loại bỏ các sản phẩm có nguy cơ gây nhiễm độc chì như sơn có chì, đồ chơi có chì... Giữ vệ sinh môi trường, đặc biệt là ở nhà và trường học: giám sát, đánh giá tình trạng ô nhiễm do chì và có các biện pháp can thiệp, xử lý thích hợp để tránh ô nhiễm và ngộ độc. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân cho trẻ (đặc biệt rửa tay, cắt móng tay, không để trẻ đưa tay và mọi vật lên miệng). Trẻ em ở nơi có ô nhiễm chì bên cạnh việc xử lý môi trường cần chú ý, thường xuyên cung cấp đủ các khoáng chất cần thiết như canxi, sắt, kẽm, magiê... |
Cảnh báo loại thuốc cam chứa chất cực độc
Sau một thời gian tạm lắng thì gần đây lại rộ lên nhiều trường hợp trẻ bị co giật, hôn mê do ngộ độc chì sau khi sử dụng thuốc cam không rõ nguồn gốc. Trong hơn 100 mẫu thuốc cam đã được gửi đến Viện Hóa học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam xét nghiệm trong năm 2015, ngoài hàm lượng chì quá cao, nhiều mẫu thuốc cam còn chứa cả thủy ngân, thạch tín những chất cực độc đối với sức khỏe con người.
Nhiều trẻ bị ngộ độc do dùng thuốc cam
Gần đây, Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai và Bệnh viện Nhi Trung ương liên tục tiếp nhận nhiều trẻ bị nhiễm độc chì do dùng thuốc cam. Nạn nhân gần đây nhất là cháu T.T.H, 8 tháng tuổi, ở Ninh Bình. Trước đó, do sốt ruột vì H. biếng ăn, tăng cân kém, gia đình đã mua thuốc cam pha với nước cơm cho cháu uống trong 1 tháng. Mới đây, phát hiện cháu H. có biểu hiện co giật, tím tái, bỏ bú và hôn mê, gia đình vội đưa cháu vào bệnh viện. Kết quả xét nghiệm máu cho thấy H. bị nhiễm độc chì rất nặng. Được điều trị tích cực bằng thở máy, chống phù não kết hợp sử dụng thuốc thải chì nhưng hơn 2 ngày sau, bé H. mới thoát khỏi hôn mê.
Một nạn nhân khác là bé trai N.M.N (6 tuổi), ở Việt Yên (Bắc Giang) được chuyển đến Trung tâm Chống độc trong tình trạng chậm phát triển do ngộ độc chì. Mẹ N. cho biết lúc con khoảng hơn 3 tháng tuổi, thấy bé bú ít, kém ngủ nên gia đình cho uống thuốc cam của một thầy lang ở quê đến khi gần 1 tuổi. Năm nay, N. vào học lớp 1, tiếp thu rất kém, quá nhút nhát, học trước quên sau, nói năng khó nên gia đình mới đưa đi khám. Kết quả xét nghiệm cho thấy hàm lượng chì trong máu của N. là 26,19 µg/dL, trong khi ngưỡng chấp nhận là không quá 5 µg/dL.
Chẩn đoán, điều trị rất khó khăn
Thuốc cam là một loại thuốc Đông y có thành phần từ rất nhiều những cây thuốc Nam và dược liệu kết hợp, từ xưa đã được các bà các mẹ tin là thứ thuốc bổ, giúp con hết biếng ăn, ăn tốt, mau tăng cân. Thậm chí ở một số vùng nông thôn, thuốc cam còn được quảng cáo như một loại “thuốc tiên” có thể chữa được bách bệnh: lở loét, tưa lưỡi, viêm nhiễm, tiêu chảy...cho trẻ em. Chạy theo lợi nhuận, nhiều cơ sở kinh doanh thuốc cam không rõ nguồn gốc có chứa hàm lượng chì cao, dùng lâu dài có thể gây ngộ độc. Trong khi đó, việc chẩn đoán ngộ độc chì do dùng thuốc cam rất khó khăn. Nhiều trẻ đã phải qua các chuyên khoa cấp cứu, truyền nhiễm, huyết học... mới xác định được ngộ độc chì.
Ngay cả khi tìm ra bệnh thì việc điều trị cũng rất gian nan, đòi hỏi thời gian dài, có khi cả năm trời, kéo theo đó là những tổn thương về thể chất và trí não khó có thể hồi phục. Trong khi đó, triệu chứng ngộ độc chì hoàn toàn không đặc hiệu, nhiều trẻ không có biểu hiện lâm sàng nên dễ bị bỏ qua.
Biểu hiện ngộ độc chì
Ngộ độc chì sẽ không thể hiện ngay lập tức nhưng nó ngấm dần vào cơ thể và gây ra rất nhiều tổn hại, thậm chí nếu có phát hiện chữa trị, cả chục năm sau lượng chì cũng chưa thể thoát ra khỏi cơ thể trẻ.
Biểu hiện rõ: Trẻ hôn mê, co giật, có thể tăng kích thích, ngủ lịm từng lúc, liệt, thái độ hành vi kỳ quặc, ít chơi, mệt mỏi, khó chịu, vô cảm, mất phối hợp, mất đi các kỹ năng học được, học kém, chậm phát triển tinh thần. Khi trẻ có biểu hiện nặng trên thần kinh trung ương (hôn mê, co giật) thì 25-30% số trẻ này có di chứng (chậm phát triển trí tuệ, co giật, mù, liệt) vĩnh viễn. Nôn, đau bụng, chán ăn, có thể bị thiếu máu.
Biểu hiện kín đáo: Trẻ chậm phát triển, giảm khả năng nghe, chậm phát triển về thần kinh nhận thức, có các hành vi hung hăng, chống đối xã hội, bạo lực, chứng tăng vận động và giảm tập trung.
Các nghiên cứu cho thấy có mối liên quan tỷ lệ nghịch giữa chỉ số IQ của trẻ em và nồng độ chì máu, kể cả khi nồng độ chì máu dưới 10mcg/dL. Với chứng bệnh tăng vận động và giảm tập trung, ngay cả khi nồng độ chì máu dưới 10mcg/dL, trẻ có chì máu càng cao thì càng dễ mắc chứng bệnh này.
Điều trị ngộ độc chì
Để điều trị ngộ độc chì, cần ngừng tiếp xúc với nguồn chì đã gây ra ngộ độc như: lập tức ngừng dùng thuốc cam, cải thiện điều kiện làm việc nếu do tiếp xúc với chì trong lao động... là biện pháp bắt buộc. Điều trị triệu chứng: Hôn mê, co giật cần được cấp cứu, truyền máu nếu thiếu máu nặng...
Khi mới tiếp xúc với chì, chì còn ở trên da, mắt, trong đường tiêu hóa và chưa hấp thu vào máu. Có thể tắm rửa bằng xà phòng, rửa dạ dày, rửa ruột, nội soi gắp chì trong đường tiêu hóa...
Dùng thuốc giải độc là biện pháp có tính quyết định. Các thuốc này khi vào cơ thể sẽ gắn với chì và được cơ thể đào thải qua nước tiểu.
Lưu ý, điều trị ngộ độc chì cần thời gian kéo dài hàng tháng đến hàng năm do chì thường đã gắn chặt ở xương. Vì vậy, người bệnh cần tuân thủ chặt chẽ, sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, khám và xét ngiệm lại đúng theo hẹn. Phụ nữ có thai, bà mẹ đang cho con bú, trẻ nhỏ (kể cả trẻ sơ sinh) bị ngộ độc chì rõ thì vẫn cần điều trị.
Bác sĩ Nguyễn Minh Ngọc
Thuốc cam không rõ nguồn gốc, xuất xứ có thể gây ngộ độc chì cho trẻ.
Điều trị cho trẻ bị ngộ độc chì tại Bệnh viện Nhi Trung ương.
Ảnh: H.N
Lời khuyên của thầy thuốc
Để phòng tránh ngộ độc chì cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức của người dân (khi bị bệnh chỉ khám ở các cơ sở y tế có đăng ký, chỉ dùng các thuốc lưu hành hợp pháp: các thuốc có nhãn mác ghi rõ địa chỉ nhà sản xuất và phân phối, có chứng nhận cho phép của các cơ quan chức năng).
Tăng cường công tác quản lý sản xuất, lưu thông, phân phối và sử dụng thuốc. Loại bỏ các sản phẩm có nguy cơ gây nhiễm độc chì như sơn có chì, đồ chơi có chì...
Giữ vệ sinh môi trường, đặc biệt là ở nhà và trường học: giám sát, đánh giá tình trạng ô nhiễm do chì và có các biện pháp can thiệp, xử lý thích hợp để tránh ô nhiễm và ngộ độc. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân cho trẻ (đặc biệt rửa tay, cắt móng tay, không để trẻ đưa tay và mọi vật lên miệng). Trẻ em ở nơi có ô nhiễm chì bên cạnh việc xử lý môi trường cần chú ý, thường xuyên cung cấp đủ các khoáng chất cần thiết như canxi, sắt, kẽm, magiê...