Mang thể trạng suy kiệt, toàn thân da bong tróc, liệt tứ chi, bệnh nhân đến BV. ĐH. Y Dược TP.HCM và được các bác sĩ nhận định có nguy cơ tử vong do nhiễm trùng, xơ gan, xuất huyết giảm tiểu cầu, suy dinh dưỡng. Trước tình huống khẩn, các bác sĩ đã tích cực xư trí ngay từ đầu với kháng sinh mạnh phổ rộng, truyền máu, truyền tiểu cầu, chọc tháo dịch báng, bổ sung dinh dưỡng, nâng đỡ tổng trạng, đồng thời tiến hành hội chẩn liên chuyên khoa.
Theo các bác sĩ khoa Da liễu - Thẩm mỹ da, người bệnh có hiện tượng tăng sắc tố da và tăng sừng từng điểm ở 2 lòng bàn tay và bàn chân. Bên cạnh đó, móng tay và móng chân của bệnh nhân cũng có đường lằn ngang màu trắng (thường được gọi là đường Mee). Những tổn thương trên da trên là một trong những triệu chứng đặc trưng giúp các bác sĩ nghi ngờ người bệnh bị ngộ độc thạch tín.
Mảng da bong tróc của một bệnh nhân ngộ độc thạch tín
Sau khi nghi ngờ người bệnh bị ngộ độc thạch tín (asen), các bác sĩ đã tiến hành thu thập mẫu máu, nước tiểu, tóc và móng của người bệnh để xét nghiệm độc chất và đúng như dự đoán, người bệnh bị ngộ độc thạch tín, nồng độ asen trong tóc, móng của người bệnh cao hơn từ 300 - 500 lần so với giá trị thông thường.
TS.BS. Cao Thanh Ngọc, Trưởng Khoa Nội cơ xương khớp cho biết, ngay khi chẩn đoán người bệnh bị ngộ độc thạch tín, bệnh viện đã liên lạc với các trung tâm điều trị lớn trong nước và quốc tế để hội chẩn về việc điều trị đặc hiệu cho người bệnh. Theo y văn, để điều trị, cần loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể bằng phương pháp chelation, tức dùng các loại thuốc có thể kết nối với kim loại nặng để loại bỏ kim loại ra khỏi cơ thể bằng đường tiểu.
Do tại Việt Nam khan hiếm thuộc đặc trị nhiễm độc thạch tín, bệnh nhân đã được các bác sĩ BV. ĐH Y Dược TP.HCM phối hợp với một bệnh viện chuyên ngành Độc chất tại Đài Loan hỗ trợ điều trị. Phải mất hơn một tháng điều trị tích cực bằng chelation, tập phục hồi chức năng, điều trị bệnh nền, cắt đứt nguồn phơi nhiễm, người bệnh mới có thể tự đi lại được mà không cần dụng cụ hỗ trợ, tăng được 6kg so với trước đó, tình trạng sang thương da giảm rõ rệt.
Trò chuyện với các bác sĩ sau khi sức khỏe đã bình phục, bệnh nhân cho biết anh sống bằng nghề xây dựng nhà để bán cho khách. Nghĩ “xông khói thuốc sẽ giúp căn nhà có được may mắn, dễ mua bán” nên anh đến các hiệu thuốc cổ truyền mua các thang thuốc về xông khói và bản thân cũng hít “khói may mắn” ấy trong suốt 10 năm làm nghề. Theo các bác sĩ, đây chính là nguyên nhân khiến bệnh nhân nhiễm độc bởi thạch tín vốn là một vị thuốc có trong một số bài thuốc cổ truyền.
Thạch tín vô cơ siêu độc
Theo BS. Cao Thanh Ngọc, thạch tín (hay còn gọi là asen) là một kim loại nặng có 2 dạng. Thạch tín hữu cơ nằm trong thực vật và mô thịt động vật thường vô hại đối với con người, tuy nhiên thạch tín vô cơ tích tụ trong đất đá hoặc hòa tan vào nước là loại có độc tính. Độc tính của thạch tín vô cơ cao gấp 4 lần thủy ngân, được công nhận là các chất gây ung thư nhóm một. Thạch tín và các hợp chất của thạch tín được sử dụng làm thuốc trừ dịch sâu, thuốc diệt cỏ và trong sản xuất các hợp kim. Thạch tín vô cơ là loại hóa chất cực độc và được gọi là “vua của các loại độc”, chúng không mùi, không vị chính vì thế người nhiễm độc khó biết được mình bị nhiễm độc cho đến khi chất độc xâm nhập vào cơ thể tác động xấu đến hệ tuần hoàn, hệ thần kinh.
Ở trường hợp nhiễm độc thạch tín dần dần, mỗi ngày tích tụ một ít, tùy theo mức độ bị nhiễm và thể trạng của mỗi người, có thể xuất hiện nhiều bệnh nguy hiểm từ nhẹ đến nặng như: rụng tóc, buồn nôn, sút cân, giảm trí nhớ, làm rối loạn sắc tố da, sừng hóa gan bàn tay, gan bàn chân, gây hoại tử các vết loét ở tay, chân, ung thư thậm chí tử vong.
Thạch tín không chỉ tồn tại trong nước mà còn có mặt trong không khí, trong đất, thực phẩm và rất dễ xâm nhập vào cơ thể con người. Thạch tín đi vào vào cơ thể con người qua 3 đường chính là hô hấp, tiêu hóa và qua da. Khi vượt quá ngưỡng an toàn thì thạch tín trong thực phẩm, nước uống hoặc không khí sẽ trở thành chất độc gây nguy hiểm. Tuy nhiên, ở cấp độ bình thường, mỗi ngày chúng ta đều nạp vào cơ thể một lượng asen nhất định nhưng liều lượng cực kỳ thấp và không gây ra bất kỳ tác động ngộ độc cấp tính nào đối với cơ thể.
Bàn chân của người bị ngộ độc thạch tín
Có thể gây ung thư
Các nghiên cứu của nhiều nước đã chỉ ra rằng asen là chất gây ung thư da, phổi và lách. Asen còn có thể gây nhiều loại ung thư khác, tuy nhiên đến nay người ta vẫn chưa có đủ bằng chứng dịch tễ học về các loại ung thư này. Nghiên cứu ở Đài Loan (Trung Quốc) năm 1968 cho thấy nguy cơ ung thư da xảy ra với người sử dụng suốt đời nước có chứa 0,2mg asen/l.
Theo Cục Quản lý môi trường y tế, ngoài ngộ độc từ khói các loại thuốc có chứa thạch tín, ngộ độc thạch tín (arsenic) do nguồn nước chứa một hàm lượng thạch tín nguồn gốc tự nhiên rất cao để có thể gây ung thư và các bệnh nan y vô phương cứu chữa khác. Dự kiến con số thương vong của nhân loại do thạch tín chứa trong nước uống có thể vựợt quá tổng số thương vong của tất cả các thảm hoạ môi trường của thế kỷ 20 dồn lại. Chẳng hạn chỉ riêng ở Bangladesh theo đánh giá sơ bộ đã có khoảng 70 triệu người bị đe doạ về sức khỏe. Nếu tính trên toàn thế giới thì con số những người có nguy cơ nhiễm độc thạch tín có thể tới hàng trăm triệu, đặc biệt là tại các nước đang phát triển đã có nhiều thành tích trong khai thác nước ngầm lắp bơm tay để sử dụng.
Các chuyên gia khuyến cáo, người dân không nên sử dụng những chế phẩm hay thuốc men không rõ nguồn gốc, không nên lạm dụng bất cứ đồ vật hay món ăn gì như dùng thường xuyên một món ăn, uống lâu dài một loại thực phẩm chức năng khi chưa biết rõ chính xác thành phần bên trong. Tốt nhất nên ăn uống đa dạng, luân phiên thay đổi.
Nếu có các triệu chứng của bệnh như rụng tóc, buồn nôn, sút cân, giảm trí nhớ, làm rối loạn sắc tố da, sừng hóa gan bàn tay, gan bàn chân… thì nênđến bệnh việnđể khám và điều trị bằng những thuốc đã được nghiên cứu, kiểm chứng rõ ràng về hiệu quả, độ an toàn cũng như liều lượng chuẩn xác.
Với sự hỗ trợ kinh phí của UNICEF, Bộ Y tế đã chỉ đạo Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường tiến hành nghiên cứu sức khoẻ tại cộng đồng dân cư sử dụng nước nhiễm thạch tín ở 2 huyện Lý Nhân và Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Kết quả bước đầu cho thấy rằng tình hình ô nhiễm asen trong nước ngầm ở khu vực này là rất nghiêm trọng, 94% các giếng có nồng độ asen trong nước cao hơn mức cho phép, có nơi cao trên hàng chục lần.
Các nghiên cứu lâm sàng và sinh hoá cũng đang gây sự lo ngại cho sức khỏe cộng đồng. Hàm lượng asen trong nước tiểu và tóc của các nhóm nghiên cứu cao hơn hằng số sinh học bình thường của người Việt Nam. Tỷ lệ những đối tượng nghiên cứu có biến đổi về sắc tố da, sừng hóa da là khá cao. Sau khi hội chẩn với chuyên gia nước ngoài các chuyên gia đã thống nhất rằng đã phát hiện được 8 trường hợp nghi ngờ biểu hiện bệnh do thạch tín.
Bộ Y tế cũng đã xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể nhằm tiếp tục nghiên cứu và can thiệp vào lĩnh vực phòng chống các ảnh hưởng của thạch tín trong nước lên sức khỏe cộng đồng. Định hướng chủ yếu của kế hoạch này là trang bị cho ngành y tế các bộ dụng cụ kiểm tra nhanh nồng độ thạch tín trong nước, tiếp tục khám bệnh cho nhân dân ở các khu vực có nồng độ asen cao, hướng dẫn xử lý thạch tín trong nước và đẩy mạnh công tác giáo dục truyền thông.
Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đã trình Chính phủ một kế hoạch hành động về asenic, trong đó cũng nhấn mạnh đến những hoạt động của ngành y tế và những nhu cầu kinh phí cần thiết nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân.
