Cần Thơ là thành phố trực thuộc Trung ương. Từ năm 2008 đến nay, ba con số (tỷ lệ nhiễm mới HIV, số bệnh nhân AIDS và tử vong do AIDS) đều giảm bền vững. Thế nhưng lây nhiễm HIV ở đây lại chủ yếu qua đường tình dục khiến cho công tác phòng chống dịch ở đây sẽ khó khăn, phức tạp hơn...
Gần 80% lây nhiễm HIV qua đường tình dục
Bác sĩ Lại Kim Anh - Giám đốc Trung tâm Phòng, chống AIDS TP. Cần Thơ cho biết, từ năm 2008 đến nay, số trường hợp nhiễm mới HIV, số bệnh nhân AIDS và số tử vong do HIV/AIDS đều giảm bền vững. Cần Thơ đã ra khỏi danh sách 10 tỉnh và thành phố có số trường hợp nhiễm HIV/AIDS cao nhất cả nước. Thế nhưng, phân tích các trường hợp nhiễm HIV được phát hiện hàng năm cho thấy, tỷ lệ người nhiễm HIV là nữ giới vẫn tiếp tục có xu hướng tăng từ năm 2010 đến nay (25% năm 2010 lên 41% năm 2013). Người nhiễm HIV nhóm tuổi từ 20 - 39 chiếm trên 80% và năm 2013 là năm đầu tiên tỷ lệ người nhiễm HIV có độ tuổi 30 - 39 (47,3%) cao hơn độ tuổi 20 - 29 (36,4%). Đáng lưu ý, lây nhiễm HIV qua đường tình dục chiếm tới 77,3% các trường hợp mới phát hiện (trong khi lây nhiễm qua đường máu chỉ chiếm 18,8%). Điều này cảnh báo rằng, xu hướng lây truyền HIV qua đường tình dục vẫn là xu hướng lây truyền dịch HIV chính tại Cần Thơ.
Mặc dù tình hình mại dâm trên địa bàn thành phố đã cơ bản được kiềm chế, đẩy lùi; Tình hình gái mại dâm hoạt động trên đường phố đến nay giảm đáng kể nhưng lại hoạt động chủ yếu diễn ra lén lút, các đối tượng thường dùng điện thoại di động liên lạc hoặc thông qua môi giới, sau đó đến các khách sạn, nhà nghỉ, nhà trọ hoạt động trong thời gian ngắn, không hình thành các tụ điểm công khai, phức tạp. Vì thế, ở Cần Thơ có những quán không có tiếp viên nào, bày ra bán vài món đơn giản nhưng khi cần có thể huy động tới 20 - 30 người một lúc (BS. Lại Kim Anh chia sẻ). Tình trạng hoạt động khiêu dâm, kích dục khách khi hành nghề vẫn còn xảy ra ở một số cơ sở kinh doanh dịch vụ có điều kiện như massage, hớt tóc nam, karaoke...
Số liệu vẽ bản đồ toàn thành phố cuối năm 2013 cho thấy có 394 phụ nữ mại dâm (PNMD) đường phố, 1.288 tiếp viên nhà hàng, 439 nhà nghỉ, nhà trọ. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ bán dâm đường phố cao nhất năm 2004 là 32,4%, giảm còn 19% năm 2009 và còn 10% vào năm 2013. Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn còn rất cao so với tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm này của cả nước.
Can thiệp mạnh cho nhóm bán dâm
Để can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV cho nhóm bán dâm, BS. Lại Kim Anh cho biết, từ năm 2000 đến nay, thành phố đã duy trì tiếp thị xã hội về bao cao su tại 100% quận, huyện. Đến cuối năm 2013, có 95% nhà nghỉ, khách sạn, nhà trọ chủ động đặt bao cao su (trong đó 86% đặt bao cao su trong phòng nghỉ của khách). Vì vậy, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm mại dâm nhà hàng ổn định dưới 2,5% từ năm 2000 đến nay.
Cũng từ năm 2000, thành phố cũng tiến hành triển khai can thiệp toàn diện cho PNMD gồm: cung cấp bao cao su, khám và điều trị STIs (các bệnh lây truyền qua đường tình dục), tư vấn xét nghiệm HIV (cố định và lưu động), điều trị thay thế bằng methadon và thiết lập các mô hình can thiệp phù hợp với từng giai đoạn như câu lạc bộ, tiếp cận cộng đồng, huy động sự tham gia của chủ cơ sở cung cấp dịch vụ; Vẽ bản đồ hàng năm để điều phối tiếp cận cộng đồng đảm bảo tăng độ bao phủ về tiếp cận dịch vụ đối với PNMD ngay cả khi có sự di biến động quần thể và địa bàn. Đã có 91,5% PNMD tiếp cận được với can thiệp dự phòng.
Do có các can thiệp mạnh cho nhóm PNMD và với tỷ lệ sử dụng bao cao su ổn định trên 80% trong PNMD đã góp phần khống chế dịch HIV lây từ các nhóm nguy cơ ra cộng đồng TP. Cần Thơ. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm bắc cầu là bệnh nhân STIs nam giảm từ 5% năm 2003 xuống dưới 2% năm 2010 đến nay. Nhóm đại diện cho cộng đồng là thanh niên khám tuyển nghĩa vụ quân sự và phụ nữ mang thai tỷ lệ nhiễm HIV ổn định dưới 0,5%. Trong thời gian tới, BS. Lại Kim Anh cho biết, mặc dù nguồn viện trợ nước ngoài bị cắt giảm nhưng thành phố vẫn sẽ tiếp tục ưu tiên can thiệp toàn diện cho nhóm PNMD. Áp dụng các sáng kiến như tư vấn xét nghiệm lưu động, khuyến khích chị em mua bảo hiểm y tế để sử dụng khi bị ốm đau hoặc mắc STIs.
Có một thực tế là: tỷ lệ mại dâm đường phố sử dụng ma túy và nhiễm HIV cao, vì vậy, cần có can thiệp riêng ưu tiên cho nhóm này bao gồm cung cấp bao cao su, bơm kim tiêm, khám điều trị STIs và chuyển gửi điều trị methadon.
Trong khi ngân sách cho can thiệp dự phòng chủ yếu do các dự án hỗ trợ đang giảm nhanh, theo BS. Lại Kim Anh, cần vận động địa phương tăng ngân sách cho can thiệp (chi trả cho nhân viên tiếp cận cộng đồng, cộng tác viên giảm hại, mua bao cao su, bơm kim tiêm, thuốc...); Áp dụng các sáng kiến giảm chi phí như huy động sự chủ động tham gia của chủ cơ sở dịch vụ giải trí trong tự mua bao cao su cho nhân viên; Vận động chị em mua và sử dụng bảo hiểm y tế trong xét nghiệm, khám và điều trị STIs và các bệnh khác; Lồng ghép chương trình ATVSTP để lồng ghép cung cấp thông tin cho chị em tại các nhà hàng, khách sạn.
Hiện chưa có những thông tin rõ ràng về nhóm nam bán dâm, nhưng trong thời gian tới, BS. Lại Kim Anh cho biết, cần phải có nghiên cứu xác định rõ kích thước quần thể, địa điểm, hình thức và thời gian để xây dựng các biện pháp can thiệp hiệu quả.
Thu Hương
