Can thiệp sớm trong rối loạn phát triển: Cơ hội vàng cho trẻ tự kỷ và chậm nói

Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy, nếu trẻ được phát hiện và can thiệp sớm, đặc biệt trong giai đoạn từ 0 đến 3 tuổi – còn gọi là "cửa sổ vàng" – thì khả năng cải thiện và hòa nhập xã hội sẽ tăng lên rõ rệt.

Theo số liệu cho thấy, rối loạn phổ tự kỷ (ASD) ảnh hưởng đến khoảng 1/100 trẻ em trên toàn cầu. Tình trạng chậm nói ở trẻ dưới 5 tuổi cũng ngày càng phổ biến. Nếu không được hỗ trợ kịp thời, trẻ có thể gặp khó khăn trong giao tiếp, thích nghi xã hội và học tập.

Tại Việt Nam, ngày càng nhiều gia đình đưa con đến khám vì nghi ngờ tự kỷ hoặc chậm nói. Không ít trẻ được phát hiện muộn, dẫn đến bỏ lỡ giai đoạn nhạy cảm cho sự phát triển ngôn ngữ và kỹ năng xã hội. Điều này cho thấy nhu cầu cấp bách về sàng lọc và can thiệp sớm.

Các nhà khoa học khẳng định giai đoạn trước 3 tuổi là "thời kỳ vàng" cho sự phát triển não bộ. Lúc này, các kết nối thần kinh của trẻ rất linh hoạt, dễ dàng tiếp nhận tác động từ môi trường xung quanh.

Trẻ tự kỷ được can thiệp trước 3 tuổi có khả năng phát triển ngôn ngữ gấp đôi so với nhóm can thiệp sau 6 tuổi.

Một nghiên cứu đăng trên Journal of Autism and Developmental Disorders (2023) cho thấy, trẻ được chẩn đoán tự kỷ trước 3 tuổi và tham gia can thiệp tích cực có khả năng phát triển ngôn ngữ gấp đôi so với nhóm bắt đầu can thiệp sau 6 tuổi. Trong trường hợp chậm nói, can thiệp trị liệu ngôn ngữ sớm giúp trẻ bắt kịp ngữ âm và từ vựng, hạn chế nguy cơ kéo dài thành rối loạn giao tiếp mạn tính.

Các phương pháp can thiệp phổ biến

Tùy vào tình trạng của trẻ, bác sĩ và chuyên gia sẽ xây dựng kế hoạch cá nhân hóa, bao gồm:

1. Trị liệu ngôn ngữ

Hỗ trợ trẻ cải thiện khả năng hiểu và sử dụng ngôn ngữ. Các buổi trị liệu giúp trẻ phát âm, tăng vốn từ, luyện kỹ năng giao tiếp bằng lời và phi ngôn ngữ.

2. Can thiệp hành vi (ABA)

Applied Behavior Analysis (ABA) là phương pháp được áp dụng rộng rãi, tập trung vào việc dạy trẻ các kỹ năng mới thông qua củng cố hành vi tích cực. ABA có thể giúp cải thiện giao tiếp, kỹ năng xã hội và giảm hành vi bất thường.

3. Giáo dục đặc biệt và trị liệu chơi

Trẻ tham gia các lớp giáo dục đặc biệt hoặc trị liệu bằng trò chơi sẽ được hỗ trợ phát triển kỹ năng nhận thức, tương tác xã hội, tăng khả năng tập trung và giải quyết vấn đề.

4. Hoạt động trị liệu (OT) và âm nhạc trị liệu

• Hoạt động trị liệu: giúp trẻ rèn luyện vận động tinh, kỹ năng tự phục vụ hằng ngày.

• Âm nhạc trị liệu: âm nhạc được dùng để kích thích ngôn ngữ, tăng sự gắn kết cảm xúc và tạo môi trường vui vẻ, an toàn cho trẻ.

Những thách thức tại Việt Nam

Mặc dù hiệu quả can thiệp sớm đã được chứng minh, nhưng trên thực tế vẫn còn nhiều rào cản:

1. Thiếu nhân lực chuyên môn: Số lượng chuyên gia tâm lý, ngôn ngữ trị liệu, giáo viên giáo dục đặc biệt hiện còn ít, đặc biệt ở các tỉnh.

2. Nhận thức chưa đầy đủ: Nhiều phụ huynh cho rằng "con trai chậm nói là bình thường, lớn sẽ tự nói". Tâm lý chờ đợi này khiến việc can thiệp bị trì hoãn.

3. Chi phí cao: Mỗi tháng, chi phí trị liệu có thể từ vài triệu đồng, là gánh nặng với nhiều gia đình. Trong khi đó, một số gia đình lại rơi vào tình trạng quá lo lắng, chạy theo nhiều phương pháp thiếu cơ sở khoa học, gây lãng phí thời gian và tài chính.

4. Thiếu chính sách hỗ trợ: Bảo hiểm y tế hiện chưa bao phủ nhiều dịch vụ trị liệu cho trẻ rối loạn phát triển.

Để mọi trẻ có cơ hội được can thiệp kịp thời, các chuyên gia khuyến nghị:

• Sàng lọc sớm: Tích hợp đánh giá phát triển trong các chương trình khám sức khỏe định kỳ tại trường mầm non và trạm y tế. Cần xây dựng hệ thống sàng lọc rối loạn phát triển ngay từ tuyến y tế cơ sở, đặc biệt là trong các chương trình khám sức khỏe định kỳ cho trẻ.

• Đào tạo nhân lực: Tăng cường đào tạo chuyên ngành ngôn ngữ trị liệu, tâm lý học đường, giáo dục đặc biệt.

• Hỗ trợ tài chính: Nhà nước và các tổ chức xã hội cần có chính sách trợ cấp hoặc quỹ hỗ trợ để giảm gánh nặng cho gia đình.

• Nâng cao nhận thức: Truyền thông cộng đồng, hội thảo, lớp tập huấn giúp cha mẹ biết sớm các dấu hiệu cảnh báo như: không phản ứng khi gọi tên, ít giao tiếp bằng mắt, không biết chỉ trỏ, ít nói hoặc mất ngôn ngữ. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng đóng vai trò quan trọng. Các chiến dịch truyền thông, hội thảo, lớp tập huấn cho cha mẹ sẽ giúp họ sớm nhận biết dấu hiệu bất thường

Hành trình hòa nhập: Khi gia đình đồng hành cùng trẻ

Gia đình không chỉ là nơi trẻ sinh sống mà còn là môi trường trị liệu quan trọng nhất. Phụ huynh nên:

Tham gia các buổi huấn luyện của chuyên gia để biết cách tương tác, củng cố kỹ năng cho con tại nhà.

• Kiên nhẫn đồng hành cùng con, tránh so sánh với trẻ khác.

• Ghi chép sự tiến bộ hằng ngày để cùng chuyên gia đánh giá và điều chỉnh kế hoạch.

Thực tế đã có nhiều câu chuyện thành công khi cha mẹ kiên trì đồng hành. Ví dụ, một bé trai 4 tuổi tại Hà Nội được chẩn đoán tự kỷ mức nhẹ. Sau một năm trị liệu ngôn ngữ kết hợp ABA, cùng sự luyện tập hằng ngày với mẹ, bé đã biết nói câu dài 4 – 5 từ, biết chào hỏi và tham gia chơi nhóm.

Nhiều quốc gia đã triển khai mô hình "trường học hòa nhập", nơi trẻ rối loạn phát triển học cùng bạn đồng trang lứa với sự hỗ trợ của giáo viên chuyên biệt. Điều này giúp trẻ không bị tách biệt, đồng thời nâng cao nhận thức xã hội. Việt Nam cũng đang từng bước tiếp cận mô hình này, nhằm tạo cơ hội học tập và hòa nhập sớm cho trẻ.

Can thiệp sớm cho trẻ rối loạn phát triển như tự kỷ và chậm nói là "cơ hội vàng" để thay đổi hành trình phát triển. Nếu bỏ lỡ giai đoạn trước 3 tuổi, việc hỗ trợ sẽ khó khăn hơn nhiều. Vì vậy, phụ huynh cần chủ động quan sát, phát hiện dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đi đánh giá kịp thời. Đồng thời, xã hội cần chung tay xây dựng hệ thống hỗ trợ toàn diện, từ y tế, giáo dục đến cộng đồng.

Mỗi trẻ đều có tiềm năng riêng và quyền được phát triển. Can thiệp sớm chính là chìa khóa để mở cánh cửa cho các em bước vào một tương lai hòa nhập và trọn vẹn.

Thông tin hỗ trợ

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội

📍 Địa chỉ: Số 30, Ngõ 467, Đường Nguyễn Văn Linh, Phường Phúc Lợi, Quận Long Biên, Hà Nội

📞 Hotline: 0967 301 616

🌐 Website: http://benhvientamthanhanoi.com

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội