Trong cùng thời gian đó, người ĐTĐ có thể dùng một số thuốc chữa bệnh khác có thể có tác dụng phụ gây tăng đường huyết.
Các thuốc gây tăng đường huyết
Cortisol hay các thế phẩm (prednisolon,methylprednisolon, de xametason): những thuốc này do làm tăng chuyển hóa glucose, tăng đề kháng insulin nên làm tăng đường huyết. Cortisol làm tăng đường huyết mạnh hơn các thế phẩm của nó. Dạng thuốc tiêm gây tăng đường huyết mạnh hơn dạng thuốc uống. Có 14 - 28% số người bị ĐTĐ là do dùng corticoid kéo dài.
Hoóc-môn tuyến giáp (levothyroxin, levothyrox, L-thyroxin): cơ chế làm tăng đường huyết của các thuốc này chưa hoàn toàn rõ nhưng một phần được biết là do đề kháng insulin. Hiện tượng làm tăng đường huyết chỉ xảy ra khi dùng liều cao, không gặp khi dùng liều thấp hay trung bình.
Hoóc-môn nữ (estrogen, progesteron): những thuốc này làm tăng đề kháng insulin ở các mô, do đó làm tăng đường huyết. Nguy cơ này xảy ra ở các phụ nữ bị thừa cân, béo phì hoặc có tiền sử ĐTĐ thai nghén.
Hoóc-môn tăng trưởng tái tổ hợp: có thể gây tăng đường huyết lúc đói nhưng thường chỉ trong phạm vi cho phép.
Các thuốc lợi tiểu thiazid (hydroclorothiazid, chloothiazid), lợi tiểu quai (furosemid, bumetamid), lợi tiểu sulfamid (acetazolamid, indapamid): nhóm thuốc này làm hạ kali máu. Sự hạ kali máu sẽ làm cho tuyến tụy giảm quá trình chuyển proinsulin thành insulin. Ngoài ra, bản thân thuốc lợi tiểu còn đề kháng insulin. Do đó chúng làm tăng đường huyết. Do việc làm tăng đường huyết phải thông qua cơ chế làm giảm kali máu nên việc làm tăng đường huyết này chỉ liên quan đến ĐTĐ týp 2 mà không liên quan gì đến ĐTĐ týp 1.
Thuốc chống thải ghép (cyclophosphamid, tacrolimus): tacrolimus làm tăng đường huyết mạnh hơn cyclophosphamid, có thể gây tăng đường huyết tới 28%.
Thuốc chẹn Beta: thuốc này gây rối loạn đường huyết trên nhiều vị trí khác nhau. Chúng làm tăng đường huyết lúc đói lên 22%, nguy cơ này tăng cao với những người đường huyết lúc đói cao hơn mức ở người bình thường hay ở những người béo phì. Mức tăng này tùy theo loại thuốc atenolol 30%metoprolol 34% trong khi propranolol thì lại không gây tăng đường huyết.
Thuốc chủ vận beta 2 (salbutamol,terbutalin, ridodrin). Nhóm thuốc này kích thích tiết insulin đáng lẽ làm giảm đường huyết nhưng vì chúng làm tăng tạo ra glucose ở gan nhiều hơn nên kết cục làm tăng đường huyết. Epinephrin, dopamine, theophylin cùng làm tăng đường huyết theo cơ chế tương tự.
Phenytoin, Phenobarbital: phenytoin ức chế giải phóng insulin từ tụy nên làm tăng đường huyết. Phenobarbital làm tăng chuyển hóa thuốc ĐTĐ sulfonylurea qua gan, làm tăng thải trừ chúng ra khỏi cơ thể do đó làm giảm tác dụng hạ đường huyết của sufonylure.
Các kháng viêm không steroid, thuốc chống mỡ máu niacin, nicotin trong thuốc lá, caffein trong cà phê, chè: đều gây tăng đường huyết ở mức nhẹ, hiếm khi gây ra hiệu ứng lâm sàng bất lợi.
Các thuốc chứa đường với hàm lượng cao (sirô ho, dung dịch tiêm truyền glucose) gây tăng đường huyết nhiều.Các thuốc chứa đường với hàm lượng thấp (viên bao đường) không gây tăng đường huyết.
Diazoxid: thuốc thư giãn cơ cục bộ, dùng để làm giãn mạch trong điều trị cao huyết áp đồng thời cũng dùng để tăng đường huyết trong trường hợp bị hạ đường huyết (do khối u ở tụy làm tăng sản xuất insulin). Mức gây tăng đường huyết của diazoxid rất mạnh, vì vậy không được dùng thuốc này để điều trị cao huyết áp cho người ĐTĐ. Ngay khi dùng với mục đích chỉ để làm tăng đường huyết cũng chỉ dùng liều vừa đủ có hiệu lực, không dùng cao hơn liều này nhằm tránh tăng đường huyết quá mức.
Nitrosourea, streptozotocin: thuốc dùng điều trị ung thư đảo Langerhan ở tuyến tụy để làm giảm triệu chứng hạ đường huyết. Nhưng do tính này mà nếu dùng liều quá cao thì thuốc lại làm tăng đường huyết.
Diazoxid, streptozotocin gây tăng đường huyết rất mạnh có thể gây nên bệnh ĐTĐ trên thực nghiệm ở động vật. Vì vậy, khi cần dùng cho người thì chỉ dùng với liều thấp nhất có hiệu lực và không được dùng kéo dài (sợ gây ra bệnh ĐTĐ cho người).
Chủ động tránh tai biến do thuốc gây tăng đường huyết
Với người bình thường: phần lớn thuốc gây tăng đường huyết chỉ gây hiệu ứng tạm thời, không gây tác hại gì nghiêm trọng.
Với người ĐTĐ: thuốc gây tăng đường huyết sẽ làm giảm hoặc triệt tiêu hiệu lực của thuốc kiểm soát đường huyết, trường hợp giảm mạnh hay hủy toàn bộ hiệu lực của thuốc kiểm soát đường huyết thì sẽ làm đường huyết tăng cao gây tai biến nghiêm trọng. Do đó người ĐTĐ cần chú ý:
- Khi đang dùng thuốc kiểm soát đường huyết mà lại cần dùng một thứ thuốc chữa bệnh khác thì phải hỏi thầy thuốc để tránh dùng phải một thuốc gây tăng đường huyết. Trên thực tế, người bệnh không thể dọc và nhớ được thuốc gây tăng đường huyết nên việc hỏi thầy thuốc là cần thiết dù thuốc mình định dùng có khi là loại thuốc bán không cần đơn.
- Đối với thuốc gây tăng đường huyết mạnh thì theo chỉ dẫn của thầy thuốc người ĐTĐ cần tránh dùng và nên thay bằng loại thuốc khác (không tăng đường huyết hay tăng đường huyết nhẹ). Thí dụ: người ĐTĐ nếu bị ho thì nên dùng thuốc ho loại viên mà không nên dùng sirô ho (chứa nhiều đường), nếu bị dị ứng thông thường thì nên dùng thuốc chống dị ứng kháng histamin thế hệ cũ hay mới mà không dùng thuốc chống dị ứng cortison hay thế phẩm (những thuốc tăng đường huyết mạnh), nếu bị viêm thì nên dùng kháng viêm không steroid (làm tăng đường huyết nhẹ), khi cần thiết mới dùng thuốc chống viêm là thế phẩm của cortison (thế phẩm cortison gây tăng đường huyết yếu hơn cortison).
- Đối với thuốcgây tăng đường huyết nhẹ (không làm đảo ngược hiệu lực thuốc ĐTĐ) thì theo hướng dẫn của thầy thuốc người ĐTĐ vẫn có thể dùng được (như dùng hoóc-môn tuyến giáp chữa suy giáp, dùng niacin chống mỡ máu) nhưng chỉ dùng liều và thời gian vừa đủ có hiệu lực để ổn định bệnh mà không tăng liều hay kéo dài thời gian dùng quá sự hướng dẫn.
- Người ĐTĐ cũng không nên hút nhiều thuốc lá, uống nhiều cà phê, lạm dụng kháng viêm không steroid dù các loại này có mức gây tăng đường huyết không cao.
