Tuy nhiên, tình trạng này chưa có dấu hiệu giảm nhiệt bởi gần đây một số đầu sách của nhà xuất bản (NXB) bản quyền bị in lậu được bày bán công khai ngoài thị trường, cơ quan chức năng đã vào cuộc xử lý.
Hệ lụy của sách lậu là rất lớn với các NXB và bạn đọc. Theo ông Vũ Bá Khánh, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển giáo dục Hà Nội, sách in lậu không phải trả tiền mua bản quyền cũng như tất cả các chi phí như nhuận bút, biên tập... nên chi phí giảm đáng kể. Với giá bán thấp, sách lậu được tiêu thụ rất nhanh so với sách thật. Nhiều NXB và các đơn vị nằm trong hệ thống phát hành đã bị thua lỗ cũng vì lẽ đó. Điển hình như NXB Giáo dục Việt Nam, do vấn nạn sách lậu nên năm 2015 lỗ 45,92 tỉ đồng; năm 2016 lỗ 48,22 tỉ đồng và năm 2017 lỗ khoảng 40 tỉ đồng. Đại diện NXB Giáo dục Việt Nam cho biết, sách in lậu đã buộc đơn vị này phải cân nhắc in với số lượng nhỏ để không tồn kho. Do số lượng in nhỏ đã đẩy giá thành lên cao, làm ảnh hưởng và gây thiệt hại cho người sử dụng cũng như NXB. Bên cạnh đó làm giảm nguồn lực để tiếp tục đầu tư biên soạn, biên tập tổ chức in ấn phát hành các sản phẩm mới.
Bộ sách Hạt giống tâm hồn do First News giữ bản quyền là một trong những xuất bản phẩm bị in lậu nhiều nhất tại Việt Nam. (Ảnh minh họa)
Thực tế phản ánh sách lậu ở Việt Nam chưa có dấu hiệu giảm nhiệt. Mới đây, Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin - Truyền thông) đã tiến hành kiểm tra đột xuất Nhà sách Ngoại ngữ và Nhà sách Mạnh Hương (Hà Nội), phát hiện hai cơ sở này phát hành và bày bán nhiều xuất bản phẩm in lậu không có hóa đơn, chứng từ thể hiện nguồn gốc hợp pháp, vi phạm Nghị định 159/2013/NĐ-CP. Cụ thể, các xuất bản phẩm vi phạm ở hai nhà sách này là các cuốn: Đi tìm lẽ sống (Viktor E.Frankl), Đảo mộng mơ (Nguyễn Nhật Ánh), Cánh đồng bất tận (Nguyễn Ngọc Tư), Quân khu Nam Đồng (Bình Ca), Hạt giống tâm hồn (tập 5, 7, 10), Và ý nghĩa cuộc sống (nhiều tác giả), Những câu chuyện cuộc sống (nhiều tác giả); Nghĩ lớn để thành công (Trump, Bill Zanke); Hẹn bạn trên đỉnh thành công (Zig Ziglar). Theo Cục Xuất bản, phần lớn các đầu sách lậu kể trên thuộc bản quyền của First News - Trí Việt được in với chất lượng rất cao và rất tinh vi. Cục Xuất bản sau đó đã quyết định xử phạt hành chính 10 triệu đồng đối với hai nhà sách này, buộc tiêu hủy các xuất bản phẩm không có hóa đơn, chứng từ đối với các xuất bản phẩm trên.
Trong khi đó, nhà văn “best seller” Nguyễn Nhật Ánh lại rơi vào tình cảnh khó xử, khi ông có buổi ra mắt tập sách mới Cây chuối non đi giày xanh tại Hà Nội với sự tham gia của đông đảo bạn đọc trẻ đến xin chữ ký. Tuy nhiên, trong quá trình ký tặng độc giả cuốn Cây chuối non đi giày xanh còn thơm mùi mực, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh phát hiện một số bạn đọc mua phải sách giả, sách lậu không phải do NXB Trẻ - đơn vị nắm giữ bản quyền cuốn sách nên Nguyễn Nhật Ánh từ chối ký lưu niệm. Không những thế, sách lậu từng lọt vào một hội sách lớn tại Hà Nội trong năm 2018, được bán công khai bên cạnh những cuốn sách có bản quyền khiến nhiều người không khỏi lo lại. Trong đó có những bản in lậu Búp sen xanh (Sơn Tùng), Thú chơi sách (Vương Hồng Sển), Văn hóa Việt Nam (Trần Quốc Vượng)... Ngoài ra, Sở GD&ĐT tỉnh Phú Yên giữa năm nay từng có văn bản gửi các đơn vị trực thuộc về sách in lậu tại địa phương này. Theo đó, trên thị trường tỉnh Phú Yên từng xuất hiện các bộ sách Học mỹ thuật từ lớp 1 - 5 bị in lậu, bày bán tại các cửa hàng, đại lý sách. Sách in lậu có nội dung, quy cách gần giống với sách thật nên các đơn vị cần thông báo, hướng dẫn cho phụ huynh học sinh lựa chọn sách phù hợp, đúng quy định nội dung chương trình học tập để tránh mua và sử dụng sách in lậu.
Thực tế trên phản ánh, sách lậu vẫn là vấn đề nóng và chưa có hồi kết trong ngành xuất bản Việt. Đã có nhiều cuộc bàn tròn của các cơ quan liên quan, chuyên gia xuất bản để tìm ra đáp án cho bài toán khó này. Ngoài ra, các cấp, ngành từ Trung ương đến địa phương thời gian qua đã rất quan tâm, đưa ra nhiều biện pháp tích cực để đấu tranh với sách in lậu; các NXB đã đưa ra nhiều giải pháp để chống lại sách lậu như dùng tem chống giả. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian, các cơ sở in sách lậu bắt chước được ngay với mức độ rất tinh vi và vì thế sách lậu vẫn trôi nổi ngoài thị trường như một điều tất yếu.
Theo ông Nguyễn Đức Thái, Chủ tịch Hội đồng thành viên NXB Giáo dục Việt Nam, chế tài xử phạt sách lậu còn quá nhẹ (tối đa 30 triệu đồng), chưa đủ sức răn đe nên các cơ sở in, phát hành sách lậu nhờn luật. Vì thế, mức xử phạt hành vi in, phát hành sách lậu, sách giả cần phải được nâng cao hẳn lên, cả mức phạt hành chính và khung hình phạt hình sự để có thể kiểm soát, xóa sổ vấn nạn này.