Đội ngũ nhân viên y tế thôn bản và cô đỡ thôn bản từ lâu đã được ví như "cánh tay nối dài" quan trọng của ngành y tế, đóng vai trò then chốt trong việc phổ biến kiến thức, giáo dục sức khỏe và đảm bảo người dân ở vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ chăm sóc y tế cơ bản.
Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy chế độ đãi ngộ dành cho lực lượng này vẫn chưa thực sự tương xứng với khối lượng công việc và trách nhiệm mà họ gánh vác. Thêm vào đó, những quy định mới về trình độ chuyên môn cũng đang đặt ra nhiều thách thức, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của mạng lưới y tế cộng đồng.
Vai trò không thể thiếu của y tế thôn bản
Theo chức năng được giao, nhân viên y tế thôn bản có nhiệm vụ hỗ trợ trạm y tế xã trong việc triển khai các hoạt động chăm sóc sức khỏe ban đầu tại địa phương. Tương tự, cô đỡ thôn bản tập trung vào việc hỗ trợ chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Thống kê của Bộ Y tế cho thấy, hơn 90% thôn bản trên cả nước đã có nhân viên y tế, khẳng định sự phủ sóng rộng khắp của lực lượng này.
Đội ngũ y tế thôn bản đã đóng góp vai trò quan trọng vào các chương trình y tế cộng đồng. Ảnh: VGP.
Trong những năm qua, đội ngũ y tế thôn bản đã đóng góp vai trò không thể phủ nhận vào các chương trình y tế cộng đồng, giúp ngành y tế đạt được những thành tựu quan trọng như nâng cao sức khỏe cộng đồng, giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng, tăng tỷ lệ tiêm chủng mở rộng và phòng chống dịch bệnh hiệu quả.
Sự tận tâm của lực lượng này đã góp phần triển khai hiệu quả các chương trình mục tiêu y tế dân số như phòng chống dịch bệnh (sốt rét, các bệnh không lây nhiễm), suy dinh dưỡng trẻ em, tiêm chủng mở rộng, công tác dân số và kế hoạch hóa gia đình. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 vừa qua, họ đã nỗ lực không ngừng trong công tác phòng, chống dịch tại cộng đồng, hỗ trợ đắc lực cho y tế tuyến xã, tuyến huyện hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Những bất cập cần tháo gỡ
Mặc dù đảm đương nhiều nhiệm vụ quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe ban đầu cho người dân, mức phụ cấp dành cho nhân viên y tế thôn bản hiện nay vẫn còn rất thấp. Theo Quyết định số 75/2009/QĐ-TTg ngày 11/5/2009 của Thủ tướng Chính phủ, phụ cấp hàng tháng chỉ dao động từ 0,3 đến 0,5 lần mức lương cơ sở, tùy thuộc vào khu vực (vùng khó khăn hay đồng bằng).
Chính vì mức phụ cấp không tương xứng này, những năm gần đây đã xảy ra tình trạng nhiều nhân viên y tế thôn bản được đào tạo xin thôi việc hoặc không còn nhiệt huyết với công việc. Đội ngũ hiện tại phần lớn đã lớn tuổi, gặp khó khăn trong việc di chuyển tại các địa bàn rộng, dân cư thưa thớt, dẫn đến hiệu quả công việc bị ảnh hưởng và tác động tiêu cực đến công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Một bất cập khác là Quyết định 75 không áp dụng đối với nhân viên y tế tại các tổ dân phố thuộc các phường, thị trấn. Nếu không có sự điều chỉnh phù hợp để đảm bảo công bằng cho toàn bộ mạng lưới y tế thôn bản, khu phố, hoặc cho phép các địa phương ban hành cơ chế riêng, sẽ rất khó khăn cho các tỉnh, thành phố trong việc chi trả và quản lý.
Ngoài ra, trình độ chuyên môn cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Thông tư 27/2023/TT-BYT ngày 29/12/2023 của Bộ Y tế quy định nhân viên y tế thôn bản, cô đỡ thôn bản phải có trình độ chuyên môn từ trung cấp trở lên (trước đây là sơ cấp). Điều này đồng nghĩa với việc nhiều người chưa qua đào tạo sẽ không đáp ứng tiêu chuẩn mới, trong khi việc triển khai đào tạo lại gặp khó khăn về kinh phí và cơ chế chính sách.
Hướng đến một chính sách phù hợp
Việc duy trì và phát triển mạng lưới cán bộ y tế thôn bản là vô cùng cần thiết. Để giải quyết những vấn đề cốt lõi, cần có những điều chỉnh căn bản trong chính sách:
Tăng mức phụ cấp hàng tháng: Điều chỉnh để tăng mức phụ cấp, đảm bảo tính ổn định của đội ngũ nhân viên y tế thôn bản và phù hợp với thực tiễn về mức sống hiện nay.
Áp dụng chế độ phụ cấp công bằng: Có cơ chế áp dụng chi trả phụ cấp đối với nhân viên y tế tại các tổ dân phố thuộc các phường, thị trấn để đảm bảo sự công bằng, hợp lý trong hoạt động của mạng lưới y tế thôn bản, khu phố trên cả khu vực nông thôn và đô thị. Hoặc cho phép các địa phương ban hành cơ chế, nghị quyết riêng để chi trả cho lực lượng này.
Tổ chức lại việc quản lý: Cần tổ chức lại việc quản lý đội ngũ nhân viên y tế thôn bản theo hướng chính quy và khoa học hơn.
Đầu tư vào đào tạo: Quan tâm bố trí kinh phí, hỗ trợ công tác đào tạo mới và đào tạo liên tục. Điều này nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu nhân lực, tạo điều kiện cho nhân viên y tế thôn bản được học tập nâng cao trình độ chuyên môn, cập nhật kiến thức mới và học hỏi kinh nghiệm, góp phần phục vụ tốt hơn công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu cho người dân.
Việc đầu tư và có những chính sách phù hợp cho đội ngũ y tế thôn bản và cô đỡ thôn bản không chỉ là sự công bằng cần thiết mà còn là yếu tố then chốt để củng cố hệ thống y tế cơ sở, đảm bảo mọi người dân, dù ở bất cứ đâu, đều có quyền được chăm sóc sức khỏe một cách tốt nhất.
