Đặc khu Cồn Cỏ, tỉnh Quảng Trị là hải đảo tiền tiêu của Tổ quốc nằm trên vĩ tuyến 17. Đảo cách đất liền khoảng 17 hải lý từ Cảng Cửa Việt. Diện tích tự nhiên của đảo khoảng 230ha với khoảng 480 người sinh sống. Trong đó, có 24 hộ dân, còn lại là cán bộ và các lực lượng vũ trang đóng quân trên địa bàn.
Giữa trùng khơi, "viên ngọc xanh" này ẩn chứa hệ sinh thái biển đảo độc đáo, phong phú đến kinh ngạc. Từ những rạn san hô rực rỡ đến các sinh vật độc đáo như cua đá, hải sâm, ốc mặt trăng... cùng nhiều loại cây như phong ba, mù u, bàng vuông...
Đặc biệt, có loài cua đá, biểu tượng của hòn đảo tiền tiêu này còn được đưa vào thơ ca "Cồn Cỏ, Cồn Cỏ ấy có con cá đua là con cua đá/Nó nằm trong đá, nó nằm trong khe/Nó có tám cái que có hai cái càng... (trong ảnh là mô hình cua đá được xây dựng trên đảo Cồn Cỏ).
Thời kháng chiến, cua đá được dùng làm thực phẩm nuôi sống cán bộ, chiến sĩ chiến đấu bảo vệ biển trời Tổ quốc. Tới thời bình, quần thể loài này dần bị suy giảm do săn bắt, thu hẹp môi trường sống. Năm 2004, khi huyện đảo Cồn Cỏ (nay là đặc khu Cồn Cỏ) được thành lập, chính quyền cấm săn bắt, khai thác loài cua đá dưới mọi hình thức nhằm bảo vệ chúng trước nguy cơ tuyệt diệt.
Theo tìm hiểu, cua đá Cồn Cỏ có tên khoa học là Gecarcoidea lalandii. Người dân địa phương cho biết, đây là loài cua có thời gian sống trên cạn lâu hơn dưới nước. Chỉ có lúc nhỏ và lúc tìm bạn tình để sinh sản ở dưới biển, còn lại chúng sinh sống dưới tán rừng ẩm, trong các hốc đá, gốc cây của đảo.
Loài cua đá Cồn Cỏ có vỏ màu tím sậm, mình rắn chắc, phần càng ngắn và to, con nặng trung bình từ 100 - 200gr. Càng ở cua đực lớn hơn và bất cân xứng ở hai bên, còn con cái nhỏ và cân đối hơn.
Loài cua đá Cồn Cỏ thường đi ăn vào ban đêm, ban ngày chúng ở trong các hang, khe đá, hốc đá, gốc cây, rễ cây… để tránh ánh sáng mạnh và kẻ thù. Thức ăn của loài này khá đa dạng từ nhiều loại thực vật đến một số loại động vật nhỏ, côn trùng (trong hình là loài lá mà người dân trên đảo Cồn Cỏ thấy cua đá thường tìm ăn).
Vào mùa sinh sản, chúng di cư xuống biển để đẻ trứng. Sau khi trứng nở, ấu trùng phát triển trong môi trường biển rồi trở lại sống trên cạn.
Khi việc đánh bắt, khai thác loài cua đá ngoài tự nhiên bị cấm, người dân trên đảo Cồn Cỏ tìm mua giống cua đá này từ các địa phương về nuôi thương phẩm và tái thả một phần về tự nhiên.
Theo UBND đặc khu Cồn Cỏ, việc nuôi trồng loài cua đá sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của du khách khi đến đảo. Đây là một mô hình tạo sinh kế, mở ra thêm hướng phát triển kinh tế mới cho người dân. Bên cạnh đó, góp phần bảo tồn và phát triển quần thể loài cua đặc biệt này. Việc nuôi cua được đặc khu quản lý chặt chẽ từ khi nhập giống đến quá trình xuất bán.
