Ngoài tác dụng giảm đau, hạ sốt, aspirin còn có tác dụng như thuốc chống viêm và làm loãng máu.Nhiều tác dụng là thế, nhưng aspirin có những tác dụng không mong muốn đáng ngại. Vì vậy, các nhà chuyên môn đã có nhiều khuyến cáo không dùng aspirin trong một số trường hợp, đặc biệt là trẻ em, do thuốc gây ra các rối loạn nguy hiểm.
Trong mùa hè, trẻ dễ mắc sốt virut với bệnh cảnh sốt cao liên tục, li bì. Nhiều người đã cho con dùng paracetamol với liều cao nhất có thể so với cân nặng của con mà thân nhiệt chỉ hạ chút rồi lại lên cao. Trong trường hợp này, họ đã tìm đến giải pháp cho con dùng thêm thuốc giảm đau, hạ sốt aspirin.Tuy nhiên, đây lại là loại thuốc dễ gây cho trẻ nhiều phiền toái. Tại nhiều nước châu Âu, đặc biệt là ở Anh, kể từ năm 1986 đã cấm sử dụng aspirin cho trẻ dưới 12 tuổi vì nguy cơ gây hội chứng Reye. Gần đây, Cơ quan Quản lý Dược phẩm của Anh (MCA) lại đưa ra thêm khuyến cáo trẻ dưới 16 tuổi không được dùng aspirin trong giai đoạn bị sốt.Điều đó cho thấy, trẻ em dùng aspirin sẽ phải đối diện với nhiều nguy cơ.
Những bệnh cảnh có thể gặp khi trẻ em dùng aspirin
Aspirin thúc đẩy hội chứng Reye
Hội chứng Reye là một bệnh rất hiếm gặp, chủ yếu xảy ra ở trẻ từ 4-14 tuổi, có liên quan trực tiếp đến não và gan của bé. Bệnh sẽ gây ra hiện tượng phù não, thoái hóa tế bào thần kinh não, suy gan... Bệnh bắt đầu với triệu chứng thở nhanh và lượng đường trong máu thấp, sau đó là nôn dữ dội, thậm chí có thể khiến trẻ bị co giật hoặc hôn mê.Nếu không được cứu chữa kịp thời, trẻ sẽ tử vong sau vài giờ. Nếu được điều trị ngay, trẻ có thể hồi phục nhưng thường để lại khuyết tật nhẹ hay di chứng về não. Nguyên nhân gây nên hội chứng này còn khá nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, người ta nhận thấy rằng những trẻ bị Reye thường có nồng độ aspirin hay dẫn chất có gốc salicylat trong máu khá cao và việc cho trẻ dùng aspirin khi bị sốt có thể là yếu tố dẫn đến bệnh. Vì vậy, khi trẻ bị nhiễm virut không được dùng aspirin, nếu lỡ dùng thì khi trẻ có các biểu hiện bất thường, cần nhập viện ngay để được điều trị.
Gây rối loạn cân bằng đông máu
Aspirin làm giảm tập kết tiểu cầu, chống đông máu. Điều này có lợi cho người bệnh tim mạch để ngăn ngừa đông máu, nhưng lại gây hại cho người đang bị hay có nguy cơ chảy máu, do làm giảm sự vững bền của mao mạch, gây xuất huyết, kéo dài thời gian chảy máu. Với trẻ bình thường, dùng aspirin nhiều lần sẽ gây rối loạn cân bằng đông máu, chảy máu. Với trẻ em bị chảy máu, có ban xuất huyết dưới da hay mắc sốt xuất huyết thì dùng aspirin càng nguy hiểm. Đặc biệt, với sốt xuất huyết, sẽ có xuất huyết đường tiêu hóa, không cầm được chảy máu, dẫn đến tụt huyết áp, trụy tim mạch, tử vong.
Aspirin gây viêm loét dạ dày
Ở trẻ em, do niêm mạc dạ dày chưa phát triển hoàn thiện, có sự phân tiết acid thấp.Trong khi đó, aspirin sẽ trực tiếp làm tăng acid dạ dày, gây cồn cào khó chịu, hủy hoại các tế bào biểu mô. Đồng thời, aspirin còn ức chế COX-1 (cyclo-oxygenase-1) làm giảm tiết các prostaglandin (PG), từ đó không sinh ra đủ các chất bảo vệ (chất keo, natri bicarbonat), tăng sự tiết dịch vị làm niêm mạc dạ dày tá tràng bị bào mòn, dẫn đến loét và xuất huyết dạ dày.
Nguy cơ tăng huyết áp và hại thận
Do aspirin ức chế COX-1 làm giảm PG-I2, tăng giải phóng rennin nên sẽ gây tăng huyết áp. Mặt khác, aspirin thải trừ chủ yếu qua thận, mà ở trẻ em, do chức năng lọc của cầu thận và thải trừ thuốc qua ống thận kém, nên khi dùng aspirin, thuốc bị thải trừ chậm, dễ gây độc. Trẻ nhỏ dùng aspirin lặp lại nhiều lần càng dễ xảy ra các tai biến: rối loạn chức năng tiểu cầu thận, viêm thận mô kẽ, hoại tử nhú thận, suy thận cấp, tăng kali máu...
Gây dị ứng và bệnh hô hấp
Trẻ em có hệ miễn dịch còn non nớt nên thường hay bị dị ứng. Việc dùng aspirin có thể gây dị ứng cho bé, có khi nhẹ (nổi mày đay, ban xuất huyết) nhưng có khi rất nặng (sốc phản vệ). Hơn nữa, aspirin có thể gây ảnh hưởng xấu đến hệ hô hấp của trẻ, khiến trẻ giảm hoặc suy hô hấp, đặc biệt gây co thắt phế quản, làm nặng thêm bệnh hen.
Người bệnh cần lưu ý
Dùng aspirin có nhiều nguy cơ cho trẻ, nhưng đây lại là loại thuốc trị bệnh tốt, nên trong một số trường hợp, việc điều trị bằng aspirin là điều không thể tránh khỏi, như: điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp thiếu niên, thấp do liên cầu khuẩn, bệnh tim liên quan đến huyết khối, hội chứng Kawasaki...
Những trường hợp cho trẻ dùng aspirin phải do thầy thuốc chỉ định và được theo dõi chặt chẽ trong quá trình dùng thuốc. Khi uống aspirin, nên dùng viên bao tan ở ruột dạng aspirin pH8 hoặc viên phóng thích kéo dài, nên uống sau khi ăn và uống với thật nhiều nước, để hạn chế tác hại cho dạ dày. Không nên nghiền nát hoặc bẻ nhỏ thuốc khi uống. Khi đang dùng aspirin, trẻ gặp bất kỳ trường hợp nào liên quan chống chỉ định của thuốc (nhiễm virut, chảy máu, lên cơn hen, dị ứng...) cần ngừng dùng thuốc và báo ngay cho bác sĩ để xử trí kịp thời.
DS.Minh Hoàng
