Thiếu máu dinh dưỡng là một bệnh rất phổ biến ở nước ta, nhất là ở vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện kinh tế còn khó khăn và nhận thức về chăm sóc sức khỏe của người dân còn hạn chế. Những đối tượng dễ mắc bệnh là trẻ nhỏ, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và phụ nữ mang thai.
Thiếu máu dinh dưỡng xảy ra khi nào?
Thiếu máu dinh dưỡng là tình trạng bệnh lý xảy ra khi hàm lượng hemoglobin trong máu xuống thấp hơn ngưỡng quy định do thiếu một hay nhiều chất dinh dưỡng cần thiết cho quá trình tạo máu, trong đó chủ yếu là thiếu máu do thiếu sắt vì sắt cần thiết cho quá trình tạo hemoglobin.
Thiếu máu do thiếu sắt thường xảy ra khi người bệnh có chế độ ăn nghèo nàn, thiếu các chất dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm giàu sắt như thịt, trứng, cá, thủy sản, đậu đỗ; sử dụng chất ngăn cản hấp thu sắt; do cơ thể tăng nhu cầu dinh dưỡng khi có thai; trẻ đang tuổi lớn; mất máu khi hành kinh, khi sinh đẻ hoặc do nhiễm ký sinh trùng nhất là nhiễm giun móc, sốt rét. Bên cạnh đó kiến thức về dinh dưỡng hợp lý để đảm bảo cho sự tăng trưởng ở trẻ em và sức khỏe cho phụ nữ có thai còn hạn chế cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng gây thiếu máu dinh dưỡng ở những vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa.
Tác hại của thiếu máu
Thiếu máu dinh dưỡng làm giảm khả năng lao động. Khi thiếu máu, khả năng vận chuyển khí ôxy của hồng cầu bị giảm, làm thiếu ôxy ở các tổ chức, đặc biệt là tim, cơ bắp, não, gây nên các hiện tượng tim đập mạnh, hoa mắt chóng mặt, cơ bắp yếu và cuối cùng là cơ thể nhanh chóng mỏi mệt, giảm khả năng lao động chân tay và trí óc.
Đối với trẻ nhỏ và trẻ vị thành niên, thiếu máu làm giảm sự phát triển trí tuệ, khả năng học tập kém. Trẻ nhanh bị mỏi mệt, hay ngủ gật, khó tập trung khi học tập. Những dấu hiệu này thường được khắc phục sau khi uống bổ sung viên sắt.
Đối với phụ nữ có thai, thiếu máu làm tăng nguy cơ đẻ non, tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong của mẹ và con khi sinh nở, dễ bị chảy máu và bị mắc các bệnh nhiễm trùng ở thời kỳ hậu sản.
Biện pháp phòng bệnh
Biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa thiếu máu dinh dưỡng là cải thiện bữa ăn gia đình hợp lý, đa dạng. Cụ thể: Ăn đa dạng và đảm bảo đủ 4 nhóm thực phẩm bao gồm: chất bột, chất đạm, chất béo, vitamin và muối khoáng. Dùng nhiều loại thực phẩm có nguồn gốc động vật, chứa nhiều sắt như: thịt, gan, trứng, tiết; các loại rau như dền, ngót, muống, đậu đỗ các loại đậu. Tăng cường rau xanh và các loại quả tươi giàu vitamin C (cam, chanh, bưởi, táo, đu đủ, chuối...) sẽ giúp cơ thể hấp thu sắt tốt hơn. Không nên uống nước trà đặc quá gần bữa ăn mà chỉ uống cách sau bữa ăn từ 2 giờ trở đi vì chất tanin trong trà sẽ hạn chế việc hấp thu sắt. Phụ nữ khi mang thai phải có chế độ dinh dưỡng đầy đủ, uống bổ sung viên sắt và a - xit folic theo đúng chỉ định của thầy thuốc. Sau khi sinh cần cho trẻ bú sớm, thực hiện nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, tiếp tục cho trẻ bú đến 24 tháng và có chế độ dinh dưỡng hợp lý, giàu chất sắt từ khi trẻ bắt đầu ăn dặm.
Các gia đình ở nông thôn, miền núi thường có điều kiện đất rộng nên tăng gia chăn nuôi, đặc biệt là phát triển hệ sinh thái vườn - ao - chuồng (VAC) để tạo nguồn thực phẩm phong phú cho bữa ǎn hàng ngày, vừa đủ chất mà lại không tốn kém.
Đối với trẻ nhỏ, phụ nữ có thai là những đối tượng có nguy cơ cao bị thiếu máu cần uống bổ sung viên sắt theo hướng dẫn của thầy thuốc.
Ngoài ra, phòng ngừa các bệnh nhiễm ký sinh trùng, sốt rét, nhiễm khuẩn cũng là một trong những giải pháp phòng bệnh thiếu máu. Cần giữ vệ sinh môi trường, đảm bảo vệ sinh ăn uống tốt (ăn chín, uống sôi; rửa sạch rau, trái cây...), vệ sinh cá nhân (tắm rửa thường xuyên, tạo thói quen rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, khi chế biến thực phẩm, không đi chân đất...); sử dụng nước sạch trong ăn uống. Xử lý phân rác hợp vệ sinh, không dùng phân tươi bón ruộng, sử dụng bảo hộ lao động khi làm nông nghiệp.
Bác sĩ Nguyễn Nhật Minh
Lời khuyên của thầy thuốc
Triệu chứng của thiếu máu dinh dưỡng đôi khi không rõ ràng. Tuy nhiên có thể nhận biết như sau: Người bị thiếu máu thường mệt mỏi, mất ngủ, kém tập trung, hoa mắt, chóng mặt, khó thở khi lao động gắng sức, da xanh xao, niêm mạc mắt, lợi và da lòng bàn tay nhợt nhạt, tóc gãy, dễ rụng...; Trẻ nhỏ thường hay quấy khóc, ngủ ít, biếng ăn, chậm tăng cân... Trẻ đã đi học thường học kém, hay buồn ngủ, dễ mắc viêm nhiễm đường hô hấp và các bệnh nhiễm khuẩn khác; Ở phụ nữ có thai: da xanh, niêm mạc nhợt, mệt mỏi, chóng mặt, tim đập mạnh... Nếu có các biểu hiện nghi ngờ trên, người bệnh nên đi khám và làm xét nghiệm máu để chẩn đoán chính xác và có biện pháp điều trị phù hợp.
