Xoắn tinh hoàn xảy ra khi tinh hoàn bị xoay, làm ngưng trệ dòng máu đến cơ quan quan trọng này. Bệnh thường gặp ở thanh thiếu niên nhưng có thể xảy ra ở mọi độ tuổi. Đừng bỏ qua những cơn đau âm ỉ ở bìu — đó có thể là dấu hiệu báo động cho một tình trạng cấp cứu, đòi hỏi can thiệp ngay lập tức để giữ lại tinh hoàn và bảo vệ tương lai sinh sản.
Hình ảnh mô phỏng xoắn dây thừng tinh gây cắt đứt lưu thông máu, dẫn đến hoại tử nếu không được xử lý sớm.
Bản chất và diễn tiến bệnh
Xoắn tinh hoàn xảy ra khi dây thừng tinh xoắn, cắt đứt dòng máu đến tinh hoàn. Nếu không lưu thông máu trong thời gian ngắn, tinh hoàn bị thiếu oxy dẫn đến hoại tử. Tình trạng này đứng đầu danh sách các cấp cứu niệu khoa, đặc biệt trong nhóm tuổi từ 12–25 tuổi.
Có hai dạng xoắn chính:
Xoắn trong bao tinh hoàn (intravaginal): thường gặp ở thanh thiếu niên, liên quan đến cấu trúc bẩm sinh (deformity "bell-clapper"), khiến tinh hoàn xoay dễ dàng trong túi bìu.
Xoắn ngoài bao tinh hoàn (extravaginal): phổ biến ở trẻ sơ sinh, do các tổ chức chưa cố định tốt.
Nếu không cấp cứu trong vòng 6 giờ, nguy cơ tổn thương vĩnh viễn tăng cao. Qua 12 giờ là bắt đầu hoại tử rất lớn, và trên 24 giờ, việc giữ lại tinh hoàn gần như không thể.
Triệu chứng thường gặp
- Đau dữ dội, khởi phát đột ngột, thường ở một bên bìu, không có yếu tố vị trí rõ rệt.
- Có thể kèm theo buồn nôn, nôn, đau vùng bụng dưới hoặc háng.
- Tinh hoàn bên bị xoắn thường ở vị trí cao bất thường hoặc nằm ngang; bìu sưng đỏ.
- Phản xạ co cơ cremasteric thường mất ở bên bị xoắn — tuy vậy, dấu hiệu này không phải lúc nào cũng có đủ độ tin cậy.
- Khi gặp các triệu chứng trên, cần đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt.
Chẩn đoán cấp cứu
Khám lâm sàng khẩn cấp: bác sĩ xác định dựa trên cơn đau, vị trí tinh hoàn, phản xạ cremasteric, vùng sưng.
Siêu âm Doppler bìu chỉ dành cho trường hợp không rõ hoặc nghi ngờ thấp; trong nhiều trường hợp, không nên trì hoãn phẫu thuật vì chậm trễ sẽ làm tăng nguy cơ mất tinh hoàn.
Nếu nghi ngờ cao và khả năng chờ hình ảnh là nguy hiểm, cần mổ khẩn luôn.
Can thiệp điều trị
Giải xoắn thủ công có thể thực hiện tạm thời tại khoa cấp cứu nếu bác sĩ có kinh nghiệm và chưa thể phẫu thuật ngay. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp tạm, không thay thế cho phẫu thuật.
Phẫu thuật khẩn (orchiopexy):
Giải xoắn tinh hoàn, đánh giá tính sống còn. Nếu còn máu nuôi dưỡng, thắt chặt tinh hoàn vào thành bìu — quá trình này gọi là orchiopexy.
Thường xuyên kết hợp khóa tinh hoàn bên đối diện dù không có triệu chứng, bởi nguy cơ xoắn rất cao do cấu trúc sinh học tương tự.
Nếu tinh hoàn hoại tử, phải cắt bỏ (orchiectomy) để tránh biến chứng nghiêm trọng.
Phẫu thuật orchiopexy không chỉ giữ lại tinh hoàn mà còn cố định bên đối diện để phòng ngừa tái xoắn.
Hậu quả nếu chậm trễ
- Xuất viện thiếu một bên tinh hoàn ảnh hưởng đến cân bằng nội tiết và tâm lý.
- Giảm số lượng tinh trùng, ảnh hưởng khả năng sinh sản.
- Nguy cơ mất tinh hoàn tăng lên theo thời gian từ khi bắt đầu xoắn.
- Chấn thương tâm lý, lo lắng về hình thể, sinh lý, khả năng làm cha trong tương lai.
Đề phòng và sinh hoạt sau phẫu thuật
Không có phương pháp dự phòng bệnh nếu chưa có dấu hiệu hoặc không được chẩn đoán deformity bẩm sinh. Tuy nhiên, nếu đã từng xoắn, phẫu thuật cố định sẽ giảm hiệu quả tái xoắn.
Sau mổ, cần nghỉ ngơi, tránh chơi thể thao mạnh ít nhất 3–4 tuần để hồi phục.
Theo dõi sưng, đau, sốt — tái khám ngay nếu có bất thường.
Tinh thần ổn định sau điều trị giúp giảm lo lắng, khả quan hơn trong hồi phục.
Xoắn tinh hoàn là tình trạng cấp cứu y khoa không thể chần chờ. Nam giới, đặc biệt thanh thiếu niên, nên nhận thức rõ rằng một cơn đau bìu bất ngờ cần xử trí khẩn. Phát hiện sớm và phẫu thuật kịp thời có thể bảo toàn chức năng sinh sản và tránh hậu quả nghiêm trọng.
