Sỏi mật là tình trạng xuất hiện của viên sỏi trong lòng đường mật, gây ứ trệ và tắc nghẽn sự lưu thông mật. Đây là một bệnh về đường tiêu hóa. sỏi có thể là cholesterol hoặc sắc tố mật.
Túi mật nằm ở góc trên, bên phải trong ổ bụng và phía dưới gan. Nó giữ nhiệm vụ chứa mật được tạo ra từ tế bào gan và đưa mật đến tá tràng, ruột non để tiêu hóa thức ăn.
Bệnh sỏi mật gặp nhiều ở nữ hơn nam và có xu hướng tăng dần theo tuổi.
Những nguyên nhân
Những nguyên nhân gây ra sỏi mật bao gồm:
- Bệnh viêm túi mật mãn tính.
- Ứ đọng mật.
- Táo bón tạo điều kiện cho vi trùng đường ruột phát triển, dẫn đến viêm tá tràng, túi mật và ống mật, do đó nó làm cho mật dễ lắng xuống thành sỏi.
- Do ứ đọng dịch mật, mật nhiễm trùng hoặc nhiễm ký sinh trùng, xơ gan, bệnh tán huyết.
Có hai tác hại cơ bản trong bệnh sỏi mật:
- Sự ứ trệ mật, làm cho mật không xuống ruột đầy đủ để tiêu hóa thức ăn vì nếu không có mật thì không thể tiêu hóa thức ăn hoàn hảo được, nhất là tiêu hóa chất béo. Do đó, khi sự ứ đọng dịch mật làm cho hệ tiêu hóa hoạt động kém.
- Sự tắc nghẽn dịch mật trong lòng ống mật chủ làm ứ mật ở đường dẫn mật từ gan nên gây ra tình trạng căng giãn đường mật trong gan và túi mật. Từ đó, người bệnh có biểu hiện đau ở vùng hạ sườn phải, đau có thể nhẹ nhưng cũng có thể làm cho người bệnh khó chịu xanh tái mặt mày, đau lăn lộn.
Các loại sỏi mật
Có 2 loại sỏi mật:
Sỏi cholesterol: khi nồng độ cholesterol trong mật cao, nồng độ muối mật thấp, có sự ứ đọng dịch mật và một số nguyên nhân khác nó làm kết tinh các tinh thể cholesterol lại tạo thành sỏi. Sỏi cholesterol có nguyên nhân do tuổi tác, do ăn nhiều thức ăn có hàm lượng cholesterol cao, nhiều chất béo động vật, do sinh đẻ nhiều, do biến chứng từ một số bệnh của hệ tiêu hóa như bệnh Crohn, cắt hồi tràng, do dùng nhiều một số dược phẩm. Sỏi cholesterol thường đơn độc, không cản tia X và có màu nhạt.
Sỏi sắc tố mật: có màu sậm, thường hình thành đám sỏi, cản tia X nhiều, hình thành khi bilirubinate tăng, do nhiễm vi trùng, nhiễm ký sinh trùng đường mật.
Phòng ngừa bệnh như thế nào?
Để phòng ngừa bệnh sỏi mật, vấn đề chủ yếu là xây dựng khẩu phần ăn hợp lý, ăn uống đầy đủ chất bổ dưỡng cần thiết cho cơ thể và trên hết là thực hiện chế độ ăn khoa học như:
- Giảm mỡ: nên hạn chế ăn mỡ vì chất này ảnh hưởng đến chức năng gan, mật và dạ dày vì khi ăn nhiều mỡ, mật xuống ruột không đều, kích thích túi mật co bóp quá mạnh, một phần mật tham gia cùng cholesterol tạo sỏi. Nếu cholesterol quá nhiều, các acid mật không đủ sức hòa tan thì nó sẽ kết tinh và đọng lại thành sỏi mật. Hầu như các sỏi đều được hình thành từ các cặn sỏi là cholesterol này.
Ăn bao nhiêu cholesterol là đủ, đến nay chưa có câu trả lời chính xác và chưa có một ước lượng quy chuẩn nào nhưng chỉ khuyến cáo là không nên lạm dụng những loại thực phẩm này. Các thực phẩm giàu cholesterol gồm lòng đỏ trứng gà, phủ tạng động vật như tim, gan, óc...
Tăng đạm: để gia tăng sự tái tạo của các tế bào gan đã bị tổn thương nhằm chống thoái hóa mỡ tế bào gan.
Giàu đường bột và chất xơ: đường bột là loại thức ăn rất dễ tiêu, lại không ảnh hưởng đến sự bài tiết mật còn chất xơ có tác dụng giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt và tránh táo bón.
Dùng thực phẩm giàu vitamin C và nhóm B bằng việc đưa vào khẩu phần ăn các loại rau và hoa quả tươi, đây là những thực phẩm rất tốt cho cơ thể.
Thức ăn không nên dùng: trà, cà phê, cacao, chocolate; thịt cá nhiều mỡ, dầu cọ, dầu dừa, phủ tạng động vật. Hạn chế ăn lòng đỏ trứng.
Người bị sỏi mật nên ăn nhiều rau xanh và hoa quả, uống nước hoa quả
Thức ăn nên dùng: nước quả, hoa quả tươi các loại, rau tươi, bánh kẹo ít trứng bơ; các loại thịt cá nạc như: nạc thăn lợn, thịt bò, cá quả, cá chép; các loại đậu đỗ: đậu tương, đậu xanh, đậu đen. Ngoài ra, có một số thức ăn lợi mật: nghệ, lá chanh, có thể dùng được. Bên cạnh đó, để kích thích túi mật co bóp nhẹ nhàng, có thể dùng một ít chất béo dễ tiêu như: bơ, dầu thảo mộc sống, mỡ gà vịt.
Cần tăng thêm vận động thể lực: vì khi vận động sẽ làm tăng hoạt động cơ, làm tăng nhu động mật, làm giảm sự ứ trệ. Nó giúp tăng cường hoạt động của hệ tiêu hóa và giảm hẳn nguy cơ sỏi mật. Các môn thể thao như đi bộ, chạy chậm, tập dưỡng sinh là những môn thể thao tốt với mọi lứa tuổi. Nếu có thể, buổi sáng bạn vận động 30 phút, buổi chiều vận động 30 phút.
Ngoài ra, phải đảm bảo ăn 3 bữa mỗi ngày, không nên nhịn ăn sáng, có như thế thì mật sẽ được tiết ra liên tục và không thể lắng đọng tạo sỏi.
BS. HỒ VĂN CƯNG
